ZƏFƏR YOLU İLƏ QARABAĞA DOĞRU

Çoxları kimi biz də bu yay fürsət tapan kimi arzusunda olduğumuz Qarabağa getmək, işğaldan azad edilmiş yurdlarımızı gəzmək, şəhidlərimizin qanı-canı bahasına geriyə qayıtmış torpaqlarımızı ziyarət etmək istəyi ilə “Zəfər yolu”na çıxdıq...
Sübh tezdən yola düşürük. Qızmar yay səhərində hamar yolla, qarışıq hislərlə, ürəklər həyəcanlı, sanki quş kimi uçuruq o yerlərə sarı. Ali Baş Komandan tərəfindən təməli qoyulan “Zəfər yolu” ilə cəsarəti, dəyanəti və əzmkarlığı ilə düşməni məğlub edən Azərbaycan əsgərinin açdığı cığırla üzü o yana, 30 il həsrətində olduğumuz azad diyarlara sarı gedirik. Yol boyu sıra ilə düzülən şəhidlərimizin portretləri düz gözümüzün içinə baxır. Bir-birindən yaraşıqlı, müxtəlif rütbəli, nur çöhrəli, həyatı yarıda qırılmış cavanların gülümsər simaları, məğrur baxışları bizə deyir ki, “bəli, “QƏLƏBƏ”YƏ biz imza atdıq, düşməndən millətin intiqamını aldıq”...
- “Asta sür maşını, qoy adlarını oxuyum.” Yoldaşım, eyni həyəcanla maşının sürətini azaldır.
Kameranı açıb qərəmanlarımızı çəkməyə başlayıram. Bir deyil, on deyil, yüzlərlə şəhidin baxışları bizi müşayiət edir. “Baxın bu oğulların sayəsində biz Qarabağa, Şuşaya, Laçına gedirik” cümləsini yazıb, yol üstündən status paylaşıram. Anındaca reaksiyalar gəlir, yüzlərlə insan sonsuz ehtiram nümayiş etdirir. Mən isə bir gözüm telefonumdakı mesajlarda...bir yandan da ayrı-ayrılıqda hər biri ilə dərdləşərək xəyalımda onların doğmalarının surətlərini canlandırıram... Bir ailənin çırağını söndürən, öz ölümləri ilə millətinə isə işıqlı sabah bəxş edən, nicat gətirən şəhid oğullarımız. O oğulları doğan, böyüdən, övladıyla bağlı min bir arzusu puça dönən anaların çəkdikləri acıları, sarsıntıları yaşayıram.
Yolun bir hissəsində şəhidlərimizin sayəsində qazanılmış “Zəfər”, azad edilən torpaqlarımızla bağlı yaxın zamanlarda yaşadığımız tarixi gerçəklik, digər hissəsində isə milləti ikiyə bölən dəmir sədlər, yolun solunda qarşımıza çıxan Arazın tikanlı məftilləri, başı bəlalar çəkmiş Azərbaycanımızın keçmiş tarixi... Bu isə tamam başqa bir söhbətin mövzusudur...
İlk dayanacağımız Beyləqanda “Cərcis Peyğəmbər”in ziyarətgahı olur. Özüm məcburi köçkün ailəsinin gəlini olduğumdan nə qədər insanın burada torpağa əmanət qoyulduğunun şahidiyəm. “Füzuli alınan kimi aparacağıq öz kəndimizə” deyib, bu məzarlıqda dəfn ediblər. Burada kəndindən ayrı düşən doğmalarımızın, xüsusən qayınatam, Şahmar atanın məzarını ziyarət edirik. Bu məzara çatınca yüzlərlə şəhidin yanından keçirik. Lay divar oğulların heykəlləri önündə ayaq saxlayırıq. Onların üstündəki təsirli yazılar, anaların bağrından qopub misralara düzülən ah-nalələr ürək göynədir. Ay-ulduzlu orden və medalları ilə gülümsəyərək öz döyüş yollarından bizi agah edirlər. Rastlaşdığımız hər abidə daşı, yayın istisindaə ürəklərə məlhəm olan sərin suyunu içdiyimiz şəhid bulaqları da, eynən millətin dəyanətli, ləyaqətli oğullarından soraq verir...
Füzulinin Balabəhmənli kəndinə çatırırq. Yaxın ailə dostumuz bizi gözləyir. Müharibənin bütün gedişatının canlı şahidi olan, Birinci Qarabağ müharibəsində Gəncədə hospitalda, daha sonra 44 günlük savaşda və antiterror əməlliyyatlarında həkim kimi çalışan, yüzlərlə yaralını həmkarları ilə təcili yardım maşınında xəstəxanalara çatdıran Təvəkkül Aslanov gördükləri situasiyaları nəql edəndə nəinki səsinin titrəyişini, hətta ürəyinin döyüntüsünü belə eşidirik....

O GÖRÜNƏN KƏND SİZİNDİR?

Əvvəlcədən düşündüyümüz kimi bir gecəlik istirahətdən sonra, ertəsi gün işğaldan azad edilmiş ərazilərə doğru gedirik. Adımızı portalda yoxlayıb bizi irəli buraxırlar. Təvəkkül qardaşımız sağ hissədə olan bir yeri göstərib deyir ki, müharibənin ilk günü bütün şəhidlərimiz bu təpənin üstünə yığıldı. Bu yerə minlərlə şəhidin qanı tökülüb. Qaraxanbəyli kəndinin yaxınlığında ucaldılan qaya parçasından olan abidənin açılışında ölkə başçısı və xanımı iştirak edib. Müharibə başlayandan bir neçə saat sonra düşmənin ilk istehkamları yarılır. Füzulinin Qaraxanbəyli, Qərvənd, kənd Horadiz, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Cəbrayılın Böyük Mərcanlı və Nüzgar kəndləri azad edilir. Ali Baş Komandan İlham Əliyev: “Bu abidənin yanında düşmənin səngəri yerləşirdi. Bu istiqamətdə beş-altı müdafiə xətti mövcud idi. Azərbaycan əsgəri, Azərbaycan zabiti bu müdafiə xəttini və bundan sonrakı müdafiə xətlərini yarmaq üçün ölümə gedirdi...”
Düşmənin cəbhə xəttinin yarıldığı gün azad edilən kəndlərimizdən birinə yollanırıq. Yəni, yoldaşımın ata yurduna, Quliyev Maşallah Şahmar oğlunun kəndinə gedirik. Onun doğulub böyüdüyü, düşmən həmləsi zamanı Bakıda tələbə olarkən geri döndüyü, hərbçi forması geyinib, əlinə silah alıb uğrunda könüllü döyüşdüyü Qərbəndə. 30 il düşmən tapdağında olan və 2020-ci il sentyabrın 27-də, müharibə başlayan gün televiziyada adı çəkilən ilk azad olunan kəndlərimizdən birinə, bütün sənədlərdə, şəxsiyyət vəsiqələrində adı “Qərbənd” kimi yazılan yurd yerinə yaxınlaşırıq. Ermənilərin xarabalığa çevirdiyi Seyidmahmudlu kəndini keçib, yolumuza davam edirik. “Zəfər yolu”ndan bir az aralıda yerləşən kəndin ot basmış yolunun üstündən təzə keçən avtomobil izləri xəbər verir ki, buranı ara-sıra ziyarət edənlər var.
-"O, görünən kənd sizindir?" - Maşallahdan soruşuram.
Dərindən ah çəkir, maşını saxlayıb, aşağı düşür. Susur, heç nə danışmır. Bütün yaşıllıqları məhv edildiyindən evlər aydın görünür.
-“Bax, bu, bizim evdir...”, “O yalın başındakı əmimin evidir”, “Bu qonşumuz filankəsin...”, “Bu Mehman müəllimin..."... Beləcə dağılmış və hazırda bir-birinə bənzər xarabalıqların vaxtilə necə görkəmdə olduğunu anlatmağa çalışır, kimlərə məxsus olduğunu sadalamağa başlayır...
-“Yoldan çıxma, mina olar!”. Sözümü dinləmir, kol-kos basmış cığırları adlamaq istəyir. Bu məqamda dostu, Təvəkkül həkim və xanımı Zöhrə müəllimənin qışqırıqları bu insansız məskəndə əks-səda yaradır: “Hara gedirsən, olmaz, diqqətli ol, geri qayıt!...”
Ailə qurduğumuz 1997-ci ildən bəri hər gün demək olar ki, bu kənd haqqında müxtəlif söhbətlər, hekayələr, xatirələr eşidərdim. Lakin ilk dəfə idi ki, torpağına ayaq basırdım. Görkəmi ilə insanı mütəəssir edən, xarabalığa çevrilən, ermənilərin viranə qoyduğu Qərbəndin bu halı gözlənilən idi. Bu səssiz məkanda, ağacları qurumuş, suyu qurumuş bulağında quşların səsi belə ərşə çəkilmişdi. Tək şəhidlərindən savayı gözə heç bir canlı məxluq dəymirdi. Kəndin cəsur igidlərinin, şəhid oğullarının şəkilləri bir guşədə toplanıb, bulaq başı deyilən yerində əks olunub. Elə bir yerdə ki, önündə xeyli sayda qalaqlanmış boş top güllələri düşmənin burada möhkəm istehkamlar qurduğunu xəbər verir. Bir məqamı da açıqlayım ki, həmin açılmış silahların düz yanında, bütün şəhidlərin cəm şəkildə toplandığı tablonun önündə gördüklərimizdən aydın olur ki, kəndi ziyarətə gələnlər bax bu yerdəcə ayaq saxlayıb, saatlarla buradan dağılmış evlərini seyr edir, məktəblərinə baxır, öz uşaqlıq və gənclik illərini xatırlayır, evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalarkən həmin o ağır günləri ürək ağrısıyla yada salırlar. Kəndə gələn sakinlərin hətta özləri ilə oturacaq, yatacaq gətirib, samovar qaynadıb burada saatlarla ayaq saxladıqları hiss olunur. Mina təhlükəsindən bir addımlıqda olduğu evlərinə yaxınlaşa bilməsələr də, kəndə qayıtdıqlarına sevinib, uzaqdan da olsa gördüklərinə min şükür edib, şəhidlərin ruhunu yad edirlər...
Biz də yayın qızmar istisində bu viranə qoyulmuş yurdda xeyli ayaq saxlamalı olduq.
-“Axı biz Şuşaya, Laçına da getməliyik.”
Dəfələrlə bu sözləri xatırlatsaq da, onu xəyallarından ayırmaq çox çətin oldu. Kol-kos basmış hər cığır başında maşını saxlayıb, keçənləri yada saldı. Anasının uyuduğu qəbiristanlığa baxa-baxa qaldı... Onu irəli getməyə qoymadıq.
-“Axı yoldaşlarımızdan ora gedənlər var, heç birinə heç nə olmayıb”, deyib israr etdi.
-“Kənddə kimin məzarı qalıb ki? Sən bilirsən ki, ermənilər məzarları düzləyib...”
Həyəcanımızı görüb yerində dayandı. Başa düşdüm ki, yanında olmasaydıq nə minadan qorxar, nə də bütün kəndi ağuşuna almış ilan - çiyandan çəkinərdi. Körpə yaşlarından itirdiyi anasının məzarını kəndini qarış-qarış gəzib, baş daşları belə məhv edilmiş, şumlanmış qəbiristanlıqda axtara-axtara qalardı...Onu zorla xəyallarından ayırıb, geri qayıdırıq...Hamı susub, kimsə dinib danışmır....

ZƏFƏR YOLUNDA NƏLƏRİN ŞAHİDİ OLDUQ?

...Araya düşən səssizliyi mən pozuram. “Görün nə qədər yol işçisi var. Nə möhtəşəm işlər gedir..” Təvəkkül həkim azad edilən ərazilərdə aparılan bərpa quruculuq işlərindən elə şövqlə danışmağa başlayır ki, bir az əvvəl kəndindən ürək ağrısıyla ayrılan oğlan bu maraqlı söhbətlərin fonunda pessimist vəziyyətdən nikbin notlara köklənir. Füzuli şəhərinə köçürülən yaxın tanışlarından söhbət açır. Onlar üçün yaradılan şəraitdən danışır. Görülən işlərinin miqyasının genişliyi, üzərində iş gedən iri layihələr çölün bu düzündə reallaşdırılan xarüqələr sözün əsl mənasında Azərbaycanımızın qüdrətindən xəbər verir..
Füzuli, Xocavənd, Xocalı və Şuşa rayonlarını birləşdirən, 81,6 km uzunluğa malik Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa avtomobil yolu elə bil qələmlə çəkilir. 4-6 hərəkət zolaqlı olmaqla inşa edilən, 30 yeraltı keçid, 7 körpü, 7 tuneldən ibarət olacaq yolun yüksək səviyyədə çəkilişində yüzlərlə texnika və canlı qüvvələr (xüsusi geyimli işçilər) çalışır. Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı, Köndələnçay su anbarları kompleksi ən müasir üslubda inşa edilən nəhəng layihələrdəndir. Rayonun mərkəzində, şəhərin özündə də ürəyi riqqətə gətirən mənzərələrə rast gəlirik. Azərbaycan Prezidentinin 2020-ci ilin noyabrında Füzuliyə səfəri zamanı dediyi bu sözlərini xatırladım. “Vəhşilər bizim şəhərimizi nə günə salıblar?! Evləri dağıdıblar, bütün infrastrukturu dağıdıblar, bir dənə də salamat bina yoxdur....Füzulidə bir dənə də bina tapılmadı ki, orada Azərbaycan bayrağı ucaldılsın. Amma biz bərpa edəcəyik...”. İndi artıq burada çoxmənzilli binaların inşa olunduğunun şahidiyik. Əhalinin bir hissəsi rahat şəkildə artıq məskunlaşmağa başlayıb.

ŞUŞADA İNSAN AXINI

“Zəfər yolu” ilə get-gedə yüksəkliyə qalxırıq. Yuxarı qalxmaqda çətinlik çəkən əksər nəqliyyat vasitələrinin təkərləri tüstüləndiyindən tez-tez sürücülər yol kənarında dayanırdı. “Bizim igidlərin keçdiyi sıldırım qayalar hansılardır?”, “Əsgərlərimiz şəhərə necə keçiblər”, “Düşmənə hansı tərəfdən zərbələr endiriblər”, - dayanmadan suallar verirəm. Şuşanı fəth edən oğulların qəhrəmanlıq etdiyi, canlarından keçdiyi bütün yerləri canlı görmək istəyi ilə hər tərəfə boylanıram. Mənzərəli yerlərdə ayaq saxlayıb, heyrətamiz təbiətinə xeyli tamaşa etdikdən sonra əvvəlcə “İsa bulağı”na qədəm qoyuruq. Burada insan seli ilə qarşılaşırıq. Bulaqdan bir stəkan su içmək üçün uzun növbə gözləməli oluruq. Bulağın yanında obyektlər qurulur. Yaxın zamanlarda burada turistlərə yüksək xidmət göstəriləcək bir istirahət mərkəzinin açılışı olacağı bildirilir.
“İsa bulağı” ilə tanışlıqdan sonra “dəniz səviyyəsindən 1300-1600 m. hündürlükdə yerləşən və üç tərəfdən sıldırım qayalarla əhatə olunan dağ yaylasına” qalxırıq. Şuşada sürətli işlər gedir, milli üslubda tikintilər aparılır. Maraqlı binalar, otellər inşa olunur. Şəhərdə izdiham yaşanır. Cıdır düzündə müxtəlif yaş qrupunda olan, ailəvi və kollektiv şəkildə gələn qonaqlar çəmənliklərdə istirahət edirdilər. Kimi mahnı oxuyur, bəziləri üçrəngli bayrağımızı çiyninə salıb, müxtəlif rakurslardan dayanmadan şəkillər çəkdirir, bir sözlə kimin üzünə baxırsansa ancaq ürəkdən qürurla sevindiklərini görürsən.
Şəhəri yaxşı tanıyan, hər qarışına yaxından bələd olan Təvəkkül həkim bizi daha yüksəkliyə aparır. Qalxdığımız məkanda Cıdır düzündəki insanlar bir qarış, Xankəndi isə ovucun içi kimi görünür. Şuşanın ətrafındakı kəndlər də həmçinin. Qeyri-adi mənzərələr, şəhərin yaşıl libası, başının üstündəki açıq mavi səmasına səpələnən bulud topaları, dağların döşündəki ağ rəngli qaya parçaları, sakit əsən həzin mehi adamın ruhunu dincəldirdi.
Şəhərin gəzintisinə isə Vaqifin məqbərəsindən başladıq. Ulu Öndər Heydər Əliyevin qışın oğlan çağında, qarlı havada bu məqbərənin açılışında iştirakını xatırladım. Təbiətin sərt vaxtında bu ədəbi hadisəni gerçək bayrama çevirən ümummilli liderin çıxışı gözümün önündə canlandı....
Şuşaya gedəsən, düşmən tərəfindən güllələnmiş heykəllərin, yaralanmış, təbii ki, “Zəfərimizdən”, “Qələbəmiz”dən sonra yarası qaysaqlanmış böyük şəxsiyyətlərimizlə, Natəvan, Üzeyir bəy və Bülbüllə görüşməyəsən, şəkil çəkdirməyəsən, bu qeyri-mümkündür. Beləcə ömrümün bu anlarını da fotolara köçürüb, Xan qızının yaşadığı tarixi abidəni seyr edəndən sonra, Paşinyanın rəqs elədiyi Üzeyir bəyin bağına enirik. Düşmənin yallı getdiyi yerdə Üzeyir bəyin əzəmətli heykəli elə məğrur dayanıb ki,...
Bülbülün isə qonaqları çox olduğundan evinii zirarət edə bilmirik. Bir xeyli gözlədikdən sonra təəssüf hissi ilə gələn dəfə görmək ümidiylə ayrılmalı oluruq. Sənətkarınöz həyətəində sağlığında klip çəkdirdiyi tut ağacına tamaşa edirik. Kökü qoca olan tutun cavan pöhrələri elə qol-budaq açıb ki,...
Şuşadan Laçın yoluna, Turşsu bulağına qalxırıq. Şuşa şəhərindən 17 kilometr cənub-qərbdə, Şuşa-Laçın yolundan bir qədər aralı, Zarıslı çayının sahilində 1700 metr hündürlükdə meşədən çıxan “Turşsu” bulağı ürək-damar, qanazlığı, qaraciyər, öd yolları, öd kisəsi, mədə-bağırsaq və böyrək xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər üçün müalicəvi şəfa mənbəyi olub. İndi əsarətdən qurtulan bu məkanın da əvvəlki tək qonaq-qarası az deyil. Bulağın ətrafındakı maşın sıxlığı, çoxlu insanlar və bir qurtum su içmək üçün düzülən növbələri görəndə fikirləşirsən ki, illərlə bu suya həsrət qalan tək şuşalılar deyil, eləcə də ölkənin hər yerindən bura axın var.

AY LAÇIN, CAN LAÇIN, MƏN SƏNƏ QURBAN LAÇIN...

Laçına doğru istiqamət alırıq. Dağların, dərələrin müşayiəti ilə təbiətin könül oxşayan, heyrət dolu mənzərələrini seyr edə-edə gəlib ünvana yetişirik. Bir gün əvvəl nə qədər cəhd etsək də Laçında gecələməyə boş bir mənzil tapa bilmədik. Bütün evlər tutulmuşdu. Həmkarlarımın vasitəsi ilə bir gecəlik qonaq olduğumuz Zabux kəndində yerli əhalidən qat-qat artıq turistlər vardı. Burada da bir qələbəlik hiss olunurdu. Kəndin ortasından axan çayın kənarında istirahət edənlərin çoxluğundan həmin ərazidə boş masa tapmaq elə də asan olmadı.
Qonağı olduğumuz ailənin üzvləri gənclər idi. Ev sahibi Röyal Laçın Abadlıq xidmətində işləyir, xanımı isə yeni açılmış bağçada işə düzəlmişdi. “İş tapmaq sizə asan oldu?”, - sualına cavab verdi ki, burada əhalinin məşğulluğunun təmini üçün lazımı işlər görülür. İki tərəfi dağlarla əhatə olunan və kəndin ortasından axan çayın şırıltısı Bakının səs-küyündən bezib bura dincəlməyə gələnlərin ruhi qidasıdır. Qismən də olsa yorğun beyinlər dincəlir, mənəvi hüzur tapırsan...
Ertəsi günü isə Sus kəndində olduq. “Riverside” (tərcüməsi “Çay kənarı”) istirahət mərkəzində, Həkərinin sahilində iti axan çayın sədasını, suyun nəğməsini dinləməyə dəyərmiş.... “Həkəri Balıq Təsərrüfatı”nda hovuzların təmizlənməsi prosesi gedirdi. Qarabağ zonasında ilk nərəyetişdirmə təsərrüfatı olan bu yerdə, il ərzində 35 ton Kür nərəsi, 1,5 ton çökə və 5 ton forel yetişdiriləcək bu müəssisədə də xeyli insan çalışır...
Geriyə Füzuliyə qayıdırıq. Çayın kənarına düşüb, Qubadlı yolu ilə gedirik. Qarşımıza Horadiz - Ağbənd dəmir yolu xətti çıxır. Layihə çərçivəsində 9 stansiyanın (Horadiz, Mərcanlı, Mahmudlu, Soltanlı, Qumlaq, Həkəri, Mincivan, Bartaz, Ağbənd), 3 ədəd tunel, 41 ədəd körpü, 3 ədəd qalereya, 7 ədəd yolötürücü və ümumilikdə isə 300-ə yaxın süni mühəndis qurğusunun tikintisi bu gün bir reallıqdır.
Sağ tərəfimizdə isə “Həkəri su anbarı”, 7 rayonu su ilə təmin edə biləcək böyük bir hövzə, Cəbrayıl rayonunda “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkında “Avto Lizinq Azərbaycan” MMC-nin görüntüləri, Zəngəzur yolunun çəkilişləri, Araz çayı üzərində inşa edilmiş “Xudafərin” hidroqovşağı, Zəngilanın Ağalı kəndi, dağların ortasında keçən tunellər və bir sözlə, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən nəhəng layihələr deməyə əsas verir ki, yaxın zamanlarda burada yaşayış səviyyəsi, həyat möhtəşəm olacaq və ermənilər tərəfindən dağıdılmış evlərdən isə əsər-əlamət belə qalmayacaq.

Şəlalə Məhyəddinqızı,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Şeir istədim səndən…


Şeir istədim səndən…
Ürək dolu bir şeir…
Fərəh dolu bir sətir…
Sevgi dolu bir cümlə…

Onu, çoxdan tanıyıram… İllər və kitablar doğmalaşdırıb bizi. Hər gün bir-birimizdən xəbər tuturuq. Hər zəngimə, ay can Azadə, deyə cavab verir. Onu görəndə sevinirəm, elə bil Günəşlə görüşürəm… Qəlbi kövrəkdir, kəpənək zərifliyindədir. Çox iradəlidir, istəklərini hasilə gətirməkdə inadçıldır. Verdiyi sözün ağasıdır, dəqiqdir, intizamlıdır, heç vaxt görüşə gecikməz. Vətəni canı bilən, torpağa əyilən, Allaha təvəkkül edəndir. Müəllimdir, fəlsəfə üzrə elmlər doktorudur, təşkilat rəhbəridir, araşdırmaçı yazar, şair və ən əsası əsl vətəndaşdır. Bu sadalananların cəmində çox sadə insandır, İradə xanım.
İradə Əliyeva (Əlili) Zülfəli qızı 1964-cü ildə Sabirabad rayonunda doğulub. 1971-1981-ci illərdə Sabirabad rayon 1 saylı orta məktəbdə orta təhsil alıb. 1984-cü ildə Bakı Mədəni Maarif texnikumunun Kitabxanaçılıq işi ixtisasına qəbul olunub, 1986-cı ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1988-ci ildə indiki Bakı Dövlət Universitetinin İnformasiya və sənəd menecmenti fakültəsinin qiyabi şöbəsinə daxil olub. 1994-cü ildə universiteti bitirib. 2023-cü ildə tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini alıb. 2018-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür, Yazıçılar Birliyinin təqdimatı ilə 2020-ci ildə birillik Prezident təqaüdünə layiq görülüb. 2015-ci ildən Peşəyönümlü Təhsilin İnkişafına Yardım İctimai Birliyinin sədri, 2021-ci ildən isə həmtəhsisçisi olaraq fəaliyyət göstərir. İctimai mühitdə, təxəllüsü ilə İradə Əlili olaraq tanınır. Əmək fəaliyyətinə 04 yanvar 1982-ci ildə Sabirabad rayon Tədris kombinatında makinaçı vəzifəsində başlayıb. 26 sentyabr, 1983-cü ildə Sabirabad rayon Nar emalı zavodunda çalışıb. 1986-cı ildə Bakı Mədəni Maarif texnikumunu bitirdikdən sonra Sabirabad rayon Mərkəzi kitabxanasında əvvəl kitabxanaçı, sonra böyük kitabxanaçı vəzifələrində çalışıb. 25 oktyabr, 1991-ci ildə Bakı Mədəni Maarif Texnikumunun Sabirabad filialında Kitabxanaçılıq işi fənni üzrə əsas müəllim, 9 fevral 1998-ci ildə Respublika Elmi Texniki kitabxanasında Xidmət şöbəsində kitabxanaçı vəzifəsində işləyib. 04 mart, 1998-ci ildə “Savalan” uşaq qəzetində müxbir, 19 may, 2000-ci ildə Ədliyyə Nazirliyinin məhkəmə qərarlarının içrası idarəsində müfəttiş vəzifəsində çalışıb. 01 aprel, 2003-cü ildə Azərbaycan Dövlət Elmi Tibb Kitabxanasında əvvəlcə kitabxanaçı, 01 avqust, 2016-cı ildən isə Kitabsaxlayıcı şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin edilib, həmçinin 2010-cu ildən kitabxananın Həmkarlar komitəsinin sədri vəzifəsini də icra edir. 2012-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin İnformasiya və sənəd menecmenti fakültəsinin saat hesabı müəllimi kimi fəaliyyət göstəriri.
İctimai fəaliyyətə 2007-ci ildə professor Fuad Məmmədovun rəhbərlik etdiyi "Simurq" Azərbaycan Mədəniyyəti Assosiasiyası prezidentinin köməkçisi kimi başlayıb. Peşəyönümlü Təhsilin İnkişafına Yardım İctimai Birliyinin (PTİY İB -nin) icra etdiyi 6 layihədə layihə rəhbəri və ya köməkçi qismində iştirak edib. 2020-ci ildən İctimai Birlik tərəfindən hazırlanmış “Gələcək müəllimlərin məktəbdə peşəyönümü işinin təşkilinə hazırlanması üzrə onlayn maarifləndirici tədbirlərin təşkili” layihəsinin və 2021-ci ildə Ümumtəhsil məktəblərində “Gələcəyin peşələri“ mövzusunda peşəyönümlü tədbirlərin təşkili layihəsinin rəhbəridir.
Qarabağ mövzusunda həqiqətləri əks etdirən bir çox kitabların müəllifidir. Bu kitabları bir çox xarici dillərə tərcümə etdirib, kitabxanalara, xarici ölkələrdə yaşayan diaspora nümayəndələrinə və Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici dövlətlərin səfirlərinə təqdim edib. ”Xocalı: Şahidlər danışır” kitabı 12 dildə, “Laçın həsrətim” 4 dildə, “Bir damla göz yaşında torpaq həsrəti” 3 dildə, “Zəfər yolu” 3 dildə, ”Vətənin cəsur döyüşçüləri-2” 3 dildə. Bunlardan əlavə Azərbaycan dilində “Güllə səsindən doğulan kitab”, ”Qarabağın Tutusu”, ”Döyüşçü qadının səngər xatirələri”, ”Vətənin cəsur döyüşçüləri “ kitabları, həmçinin 6 adda ana dilində və xarici dildə esse, şeir kitabları, 40-dan çox məqaləsi, 1 monoqrafiya və tezisləri nəşr edilib.
10 ilə yaxındır ki, mütəmadi olaraq, Goranboy rayonu Ağcakənd qəsəbəsində müvvəqəti məskunlaşmış Xocalı qaçqınlarının ziyarətində olur. 2018-ci ildə Xocalı rayon icra hakimiyyəti fəaliyyəti ilə əlaqədar “QHT-lərə dövlət dəstəyi şurası”na təşəkkür məktubu göndərib. 2024-cü ildə Xocalının Fəxri vətəndaşı seçilib.
Sabirabad rayonunda Şəhid və qazi ailələrini tez-tez ziyarət edir, məktəblilərlə görüşür.
Qardaş Türkiyə qəhrəmanlarından bəhs edən “Kahraman Oğuz Özgür Şehit” adlı kitabının İzmir şəhərində təqdimatı keçirilib. Hal-hazırda qardaş Türk şəhidlərindən bəhs edən daha 2 kitab üzərində, “Kahraman tarihdə ismi kalandır” və “Çubuk Şehitleri” adlı kitabların, “Azərbaycanda Özbək ədəbiyyatı” adlı biblioqrafik göstərici üzərində çalışır.
R.Rza mükafatına, Respublika Veteranlar Təşkilatının təqdimatı ilə “Faşizm üzərində qələbənin 75-illik yubileyi”, “Beynəlxalq Simurq” medallarına, “Xurşidbanu Natəvan” mükafatına və Səhiyə işçiləri Həmkarlar İttifaqı komitəsinin “Fəxri Fərmanı”na layiq görülüb. Bir çox diplom və sertifikatlarla təltif olunub.
2019-cu il İraqın Basra şəhərində keçirilən 33-cü Marbid Beynəlxalq şeir festivalında iştirak edib. 33 ölkədən, 240 nümayəndə iştirak edən bu festivalın açılış günü 7 ölkənin şairləinin şeirləri təqdim olunmuşdur ki, bu ölkələrin sırasında Azərbaycanı təmsil etmişdir.
“Xocalı şahidlər danışır” kitabı Azərbaycan Respublikasının ilk İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili, kitabın ön söz müəllifi professor Elmira Süleymanova (Ombudsman) tərəfindən 2018-ci ildə Ombudsman Aparatında keçirilən Azərbaycanlıların Soyqırımın 100 illiyinə həsr olunmuş konfransda ictimaiyyətə təqdim edilib.
2022-ci il “Şuşa ili” çərçivəsində Milli kitabxanada Mədəniyyət Nazirliyi və Milli kitabxananın birgə təçkilatçılığı ilə Qarabağ mövzulu müxtəlif dillərə tərcümə edilmiş 4 kitabının təqdimatı keçirilib.
Ulu Öndərə həsr etdiyi “Əsərindir Azərbaycan” adlı şeirinə bəstəkar Sevinc Tofiqqızı mahnı bəstələmiş, müğənni Elnarə Rza tərəfindən ifa edilmişdir. 2023-cü ilin dekabr ayında Muğam mərkəzində mahnının təqdimatı keçirilmişdir.
Azərbaycan sənin şah əsərindir!
Səninlə fəxr edir bu xalq, bu millət
Danılmazdır etdiyin ali xidmət.
Xalqa sədaqət,vətənə məhəbbət
Çünkü sənin müqqədəs dəyərindir
Azərbaycan səninn şah əsərindir.

Xalqın yolunda sən xilaskar oldun,
Ata oldun, qardaş oldun, yar oldun,
Vətən çiçəkləndi, iftixar oldun,
Məhəbbətin ürəklərdə dərindir,
Azərbaycan sənin şah əsərindir

Azərbaycan sənin fəxarətindir
Keçdiyin yol əzmlidir, çətindir.
Xalqımıza bəxş etdin səadəti,
Xoş günlərə yetirdin bu milləti.
Ulu öndər səninlədir sevgimiz,
Ömür boyu unutmarıq səni biz.

Xalq güc aldı sənin cəsarətindən,
Xalq ucaldı sənin siyasətindən.
Alqış deyir sənə bu el, bu oba,
Milyonların ümidi Heydər baba.
Tükənməzdir sənə olan sevgimiz,
Ömür boyu unutmarıq səni biz.

Nurlu gələcəyə sən çıraq oldun.
Uca zirvə oldun, uca dağ oldun.
Xalqın xilaskarı, böyük sərkərdə,
Daim yaşayacaq adın qəlblərdə.
Tükənməzdir sənə olan sevgimiz,
Ömür boyu unutmarıq səni biz.

Şeirlərinə əməkdar artist Elnur Zeynalov, Arif Səlimov, Aydan Əliyeva, Elmir Mədətoğlu tərəfindən mahnılar bəstələnmişdir.
Ailə, Qadın və Uşaq problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən keçirilən Azərbaycan Qadınlarıının VI Qurultayının katibliyinin redaksiya heyətinə üzv seçilmiş, komitənin keçirdiyi layihələrdə və tədbirlərdə daim fəal iştirak edir.
Sadalanan çoxşaxəli fəaliyyətə malik olan İradə xanımın bu günlərdə 60 illik yubiley yaşı qeyd olunur. Yubiley yaşınız münasibətilə Sizi təbrik edir, can sağlığı, fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayıram. Sizə hər görəndə söylədiyim ilk sözü bu gündə bu təbrik yazısında ünvanınıza yazıram. Siz GÜNƏŞsiniz! İşığınız tükənməzdir! Xeyirxahlığınız canınızda, qanınızdadır! Qəlbiniz təmizdir! Könlünüz fərəhlidir! Sevginiz təmənnasız, vicdanınız təmizdir! Bir gilə saf susunuz, ürəyi yanana! Köməksizin əlindən tutan, ehtiyacı olanın yanına tələsən, bacardığını əsirgəməyən, tək özünü deyil, özgəni də düşünən, təklərdənsiniz, ƏZİZ GÜNÜNÜZ MÜBARƏK!

Azadə NOVRUZOVA

V.İ.Lenin və S.Şaumyanın qanlı planı - 31 Mart soyqırımı
1918-ci ilin mart soyqırımları haqqında çox yazılmış, onun masştabı və tükürpədici nəticələri barədə çox məlumatlar verilmişsə də, öz amansızlığına və miqyasına görə bəşər tarixinin ən qanlı faciələrdən olan soyqırımla bağlı tədqiqatlar hələ də tamamlanmamışdır. Soyqırım V.İ.Leninin ideyası, Stepan Şaumyanın icrası ilə həyata keçirilmiş, bütün silahlar İran və Rusiyadan gətirilərək, Bakıdakı erməni kilsəsinin anbarında saxlanmış, qətliamçı dəstələr arasında bölüşdürülmüşdü.
Əslində soyqırımın 3 paytaxt şəhərdə - Tiflis, Bakı və Təbrizdə baş verməsinin planlaşdırıldığı göstərilir. Lakin Şaumyan Tiflisdə planı icra edə bilmədiyindən Bakıya qayıtmış, Təbrizdə də qətliam törətmək mümükün olmadığından Urmiya əsas mərkəz kimi götürülmüşdü.
Beləliklə, mart ayının 31-dən aprelin 3-ə qədər ermənilər Bakıda və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində uşaq, qoca, qadın demədən on minlərlə insanı qılıncdan, süngüdən keçirmiş, diri-diri yandırmış, qocaların, qadınların gözlərini çıxarıb divarlara mıxlamış, qundaqdakı körpələri itlərə atıb parçalatmışdılar. Milli memarlıq incilərini, məktəbləri, xəstəxanaları, məscid və digər abidələri dağıtmış, Bakının böyük bir hissəsini xarabalığa çevirmişdilər. Minlərlə tarixi sənədləri, qədim əlyazmaları, dəyərli maddi-mənəvi sərvətləri daşıyıb aparmışdılar.
Azərbaycanlıların soyqırımı təkcə Bakıda deyil, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Lənkəranda, Gəncədə və digər bölgələrdə də xüsusi qəddarlıqla həyata keçirilmişdi. Bu ərazilərdə dinc əhali kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş, şəhər və kəndlər yandırılmış, milli mədəniyyət abidələri dağıdılıb məhv edilmişdi.
Bakıda bir həftə ərzində əksəriyyətini dinc sakinlər və müsəlmanlar təşkil edən minlərlə əhali vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdi. Bolşevik-daşnak dəstələri hətta azərbaycanlılara həlak olmuş yaxınlarını dəfn etməyə icazə vermirdilər. Cəsədlər yanan binalara atılır, quyulara, dənizə tökülürdü. Bakıda Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin tam hakimiyyətinin bərqərar olması qurbanların dəqiq sayının hesablanmasına imkan vermədi. Lakin İranın Bakıdakı konsulu Məhəmməd Səid-ol Vesarə Marağeyinin yazdığına görə, təkcə onun yaratdığı xüsusi komissiya tərəfindən Bakının küçə və həyətlərindən 5000-dən çox müsəlmanın meyiti toplanmış və dəfn olunmuşdu. Menşeviklərin “Naş qolos” qəzeti həmin günləri belə təsvir edirdi: “Hər tərəf meyitlərlə doludur – yanıb kül olmuş, doğranmış, eybəcər hala salınmış meyitlər…”.
Araşdırmalar göstərir ki, 1918-ci il 31 Mart soyqırımı qurbanlaının sayı barədə dəqiq fikir yoxdur. Belə ki, Britaniya briqada generalı R.Qortonun Londona göndərdiyi 1918-ci il 8 dekabr tarixli sənəddə 20 min, Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sənədlərində 30 min, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin nəşr etdiyi kitabda isə 50 mindən çox müsəlmanın soyqırıma məruz qaldığı göstərilir. Hətta minlərə azərbaycanlının meyitlərinin Xəzərə atıldığı, yüzlərlə insanın Xəzər adalarına aparılaraq güllələndiyi barədə məlumatlar vardır. Yəqin ki, bu da son rəqəmlər deyil. Çünki bu gün çoxsaylı arxiv sənədləri, soyqırı faktını təsdiqləyən çoxsaylı dəlil-sübutlar aşkarlanır, azərbaycanlılara qarşı törədilən qanlı cinayətlərin miqyası ilə bağlı dəhşətli rəqəmlər üzə çıxarılır. Həmin sənədlərdən aydın olur ki, təkcə Bakıda 45 minə yaxın azərbaycanlı xüsusi qəddarlıqla öldürülmüşdü. Şamaxıda mart-aprel aylarında öldürülənlərin sayının bəzi məlumatlarda 7 min, bəzilərində 8-12 min, hətta 40 min olduğu göstərilir. Daşnak-bolşevik qüvvələri 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı quberniyasında 229, Gəncə quberniyasında 272, Zəngəzurda 115, Şamaxıda 80, Quba qəzasında 122, İrəvan Quberniyasında 211, Qarabağda 157 kəndi bütün məscidləri, məktəbləri, qədim memarlıq abidləri ilə birlikdə yandırıb külə döndərmiş, əhalisini qırmış və didərgin salmışdılar. Təkcə Qubanın özündə Hamazaspın dəstəsi 105 evi yandırmışdı. Bəzi ərazilərdə içməli su quyularına zəhərli məhlullar tökmüş, insanları kütləvi şəkildə zəhərləyib öldürmüşdülər.
Ermənilər daxildə münaqişə yaratmaq məqsədilə Qubanın yəhudi məhəllələrində evlərə girir, sakinləri öldürür, həmin evlərdən atəş yağdırırdılar ki, guya yəhudilər azərbaycanlıları güllələyirlər. Azərbaycanda yaşayan, etnik kimliyindən asılı olmayaraq, müsəlman olan hər bir kəs qətlə yetirilirdi. Evlərə daxil olan ermənilər “Quran” və ya hər hansı islam elementi görən kimi ailələri qanına qəltan edirdilər. Buna görə yüzlərlə ailə islama aid kitabları və əşyaları yaxınlıqdakı qəbristanlıqda basdırırdılar ki, sağ qala bilsinlər. Öldürülənlər arasında talış, kürd, tat, ləzgi, avar, padarlarla yanaşı, yəhudi, rus, polyak və almanlar da var idi. Hətta yüzdən çox erməni ailəsinin azərbaycanlıları evlərində gizlətdikləri üçün qətl edildiyi də məlumdur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra Nazirlər Şurası 1918-ci il iyulun 15-də bu faciənin tədqiqi məqsədilə Fövqəladə İstintaq Komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Komissiya ilkin mərhələdə Şamaxıdakı vəhşilikləri, İrəvan quberniyası ərazisində ermənilərin törətdikləri ağır cinayətləri araşdırırdı. Dünya ictimaiyyətinə bu həqiqətləri çatdırmaq üçün Xarici İşlər Nazirliyi nəzdində xüsusi komissiya yaradıldı. Martın 31-i Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən ümummilli matəm günü elan olundu. Bununla da tarixdə ilk dəfə azərbaycanlılara qarşı yürüdülən soyqırıma və XIX əsrdən başlayaraq torpaqlarımızın işğalı proseslərinə siyasi qiymət verilməsinə cəhd göstərildi. Hətta Topçubaşov özü ilə çox əhəmiyyətli tarixi sənədləri Paris konfransına aparmışdı. Lakin Cümhuriyyətin süqutu bu sahədə başlanmış işləri yarımçıq qoydu.
Həmin dəhşətli günlərin şahidi olmuş alman əsilli A.Y.Kluqe qeyd edirdi ki, ermənilər müsəlman (azərbaycanlı) məhəllələrinə soxularaq hər kəsi öldürür, qılıncla parçalayır, süngü ilə dəlmə-deşik edirdilər. Qırğından bir neçə gün sonra bir çuxurdan çıxarılan 87 azərbaycanlı cəsədinin qulaqları, burunları kəsilmiş, qarınları yırtılmış, kəllə sümükləri deşilmiş, cinsiyyət orqanları doğranmışdı. Ermənilər uşaqlara acımadıqları kimi, yaşlılara da rəhm etməmişdilər. Ən dəhşətlisi də bu idi ki, ermənilər keşişlərin xeyir-duası ilə xaç altında yüzlərlə azərbaycanlının başını qurbanlıq qoyun kimi kəsmişdilər.
Bolşeviklərin həyata keçirdiyi təbliğat və repressiya nəticəsində bu qanlı hadisələrin “unudulmasına”, əksər sənədlərin, qəzet yazılarının yox edilməsinə baxmayaraq, zaman öz sözünü dedi, 70 il sonra əsl həqiqətlə üzə çıxarılmağa başlandı.
Alim Z.Əliyev haqlı olaraq yazır ki, 31 Mart soyqırımına gələn yol hələ XVIII əsrin əvvəllərində I Pyotr zamanında Rusiyanın Qara dənizə və Aralıq yiyələnmək üçün hazırladığı planlardan başlamışdı. Kürəkçay, Gülüstan, Türkmənçay müqavilələrindən sonra ermənilərin Qafqaza böyük planlı köçürülmələri gələcəkdə bütün Zaqafqaziyanın qana boyanmasına şərait yaradırdı. Məhz həmin dövrdən ermənilərin sayı Azərbaycanda və Qarabağda kütləvi şəkildə artırılmağa başlanmışdı. Yerli əhali məcbiri şəkildə öz ev-eşiyindən çıxarılır, onların yerində ermənilər məskunlaşdırılırdı.
Bu proses XX əsrin əvvəllərində də davam etdirilirdi. Qafqaz cəbhəsində hərbi əməliyyatlar zonasından çox sayda erməni Cənubi Qafqaza gətirilmiş, onların çoxu azərbaycanlılara məxsus torpaqlara yerləşdirilmişdi. Z.Əliyev göstərir ki, erməni qaçqınlarına yardım üzrə Mərkəzi Komitəsinin fəxri sədri Yepiskop Mesrop Petroqrad şəhər başçısına 100 min Türkiyə ermənisini Qafqaz diyarında yerləşdirmək ümidində olduğunu yazırdı. Ermənilərin yerləşdirilməsi böyük şəhərlərdə münasibətləri kəskinləşdirdiyindən Bakı general-qubernatorunun təqdimatı ilə onların Bakı şəhərinə kütləvi yerləşdirilməsi qadağan edildi.
Alim fikrini davam etdirərək göstərir ki, “Baku” qəzeti “Kavkazskoe slovo” qəzetinə istinadən yazırdı ki, 1915-ci ilin əvvəllərində İranda rusların işğal etdikləri ərazilərdən köçürülən və sayı 100-120 min nəfər olan erməni, əsasən, Naxçıvan, Sürməli, Eçmiədzin, İrəvan, Aleksandropol və Yelizavetpolda yerləşdirilmişdi. 1915-ci ilin martında keçirilən Eçmiədzin kilsə qurultayında Türkiyə və İrandan köçürülərək Cənubi Qafqaza yerləşdirilən ermənilərin sayının 60 min nəfər olduğu vurğulanırdı. Təkcə 1915-ci ilin iyul ayında Qafqaz canişinin sərəncamına əsasən Cavanşir və Şuşa qəzalarına 24 min erməni yerləşdirildi. Bundan sonra ermənilərin Azərbaycan əraizlərində silahlı hücumları daha geniş miqyas almağa başladı.
1905-1907-ci illər hadisələri göstərdi ki, XX əsrin əvvəllərinədək Azərbaycan torpaqlarını “dinc” üsullarla zəbt edən erməni millətçiləri artıq rəsmi dairələrin dəstəyi ilə açıq silahlı təcavüzə keçirlər. Bununla belə, həmin vaxt milli ziyalıların başçılığı, milli burjuaziyanın dəstəyi ilə azərbaycanlılar erməni təcavüzünün qarşısını ala bilmişdilər. 1912-ci ildə Rusiya imperiyası Xarici İşlər Naziri S.D.Sazonov Nazirlər Kabinetindəki məruzəsində “Rusiyanın məqsədi, nəyin bahasına olursa-olsun, türklər, kürdlər və bizim tatarlar arasında səddi - Ermənistanı yaratmaqdır” söyləməklə ermənilərlə bağlı plan və məqsədlərini açıqlamışdı.
Tarixi sənəd və materiallar açıq-aydın göstərir ki, bu qanlı cinayətlərin məqsədi ermənilərin “Böyük Ermənistan” sərsəmləməsi olmuş, baş verənlər vahid mərkəzdən - Rusiyadan idarə olunmuşdu. Azərbaycanlıların 1905, 1906 və 1918-ci il soyqırımlarının ideya müəllifi V.İ.Lenin idi. Məhz Leninin tapşırığı ilə Osmanlı ərazilərində yaşayan beş min erməni silahlısı Bakıya dəvət edilmişdi. Beş min silah, iki zirehli qatar və bir hərbi gəmi ermənilərə Leninin əmri ilə verilmişdi. 1918-ci il mart soyqrımları zamanı ermənilərin etdikləri talanlardan sonra erməni-daşnak qatilləri ümumən 400 milyon qızıl pul ələ keçirmişdilər ki, bunun 100 milyonu Leninə, 80 milyon Şaumyana çatmış, qalan hissəsi bolşeviklər və ermənilər arasında bölünmüşdü. Ermənilər öldürülənlərin ağızlarındakı qızıl dişlərini sökmüş, təkcə Qarabağ və Naxçıvanda 10 mindən çox mal-qara ələ keçirmişdilər.
Rusiya hökumətinin “türklərin zülmü altında inləyən” ermənilərə “kömək etmək” məqsədi ilə verilmiş 29 dekabr 1917-ci il tarixli-dekreti də bu fikri sübut edir. V.İ.Leninin Şaumyana və onun ətrafında birləşmiş daşnaklar qrupuna belə bir tapşırığı var idi: "Azərbaycanlıları son nəfərinədək qırmaq, yaxud öz doğma yurd-yuvalarından didərgin salmaqla Xəzər dənizinin sahillərindən Türkiyə sərhədlərinədək ölkənin bütün ərazisini boşaltmaq".
Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra xalqımızın tarixi keçmişinin obyektiv mənzərəsini ortaya qoymaq imkanı yarandı. Artıq uzun illər gizli saxlanılan, üzərinə qadağa qoyulmuş həqiqətlər bir-bir açılır. Heydər Əliyevin “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” 1998-ci il 26 mart tarixli fərmanı ilə soyqırım aktlarına siyasi-hüquqi qiymət verilməsi bu sahədə aparılan tədqiqatlara, həqiqətin üzə çıxarılması istiqamətində səylərin artırılmasına təkan verdi. Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş bu qanlı tarixi unutmamamq məqsədilə 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edildi.
Müxtəlif ölkələrin, o cümlədən Rusiya, Ermənistanın Matandaran kilsəsinin, Gürcüstan, İran, Türkiyə, Amerika, Britaniya kimi ölkələrin, eləcə də AXC-nin Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının arxivində hələ də qalan çoxsaylı sənədlər, şahidlərin yaddaşlarda yaşayan ifadələri azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilmiş soyqırımın miqyası, qurbanlarının sayı və s. vacib məsələlər haqqında dəqiq məlumatların üzə çıxarılmasına imkan yaradır. Bu baxımdan hələ də çoxu öyrənilməmiş olan xarici arxiv sənədlərinin üzə çıxarılıb araşdırılması günümüzün ən vacib vəzifələrindəndir.

Həmkarımız Natiq Qubadoğlu mərhum dostumuz Ələsgər Qurbanovu olduğu kimi misralara köçürüb. Natiq müəllimə minnətdarlıq hissilə onun "Bilməz" şeirini oxucularımıza təqdim edirik:
Sən yazın ilk günlərində bu fani dünyaya göz açmışdın. Elə yaz çiçəyi kimi də ətrini, təravətini itirmədin. Sənli yaz daha gözəl idi. Doğum günündür. Hədiyən birlikdə çəkdiyim şəklimiz, bir də könlümdən keçən bu misralar olsun dedim. Yerin cənnətlik olsun, qardaşım! AMİN!
Qayalarda bitən çiçək,
Səni kimsə yola bilməz.
Hər çiçək də Sənin kimi,
Təravətli ola bilməz.

Payızda, qışda çiçəklə,
Qayada, daşda çiçəklə,
Elə bu yaşda çiçəklə,
Sənin gülün sola bilməz.

Hər bağın var öz çiçəyi,
Hər könülün söz çiçəyi,
Cənnətin bəyaz çiçəyi
Qoxulayan bəla bilməz!

Natiq QUBADOĞLU

Məryəm Gəncəliyeva yazır: "Hikmətli kəlamı zaman silə bilmir."

Dünyanın bəzəyi insandır. İnsan oğlu dünyaya gəlişi ilə bəşəriyyətə bir düzən verir. Bu düzəndə xoşbəxtlik də var, firavanlıq da, sevinc də. Ən önəmlisi elinə, obasına, Vətəninə bağlı olmaq, onu sevərək yaşamaqdır. Tamxil Ziyəddinoğlu isə harasa tələsən dünyanın şütüyən qatarı kimi mətin addımlarla, saf duyğularla bütövləşmək arzusunda olan böyük bir xalqı mənzil başına çatdıra biləcək bir generala bənzəyir.

Zəngəzurun dəyərli qələm sahibi "Bütöv Azərbaycan" qatarı ilə dünyanı dolaşır, çətin yollar keçir, şehli düzləri aşır, bəzən də gülümsər gözlərlə qarşılaşır. Vətənin isti qucağında yüksək duyğularınızla, yurdu bütövləşdirmək istəyinizlə hər zaman yeriniz vardır. Siz hünər meydanında dərin zəkanın, ümmana dönən ağılın sayəsində eniş- yoxuşdan keçirsiniz. Qələm əhlinin, söz sahibinin yeri həmişə zirvədir. M.Füzuli yazmışdır: “Hər şeydən yüksəkdir sözün məqamı, Hər yerdə sevərlər sahib- kəlamı.”
Tamxil Hacıyev başqalaşan dünyaya güzgü tutur, dərd qarşısında diz çökmür, o, analı dünyanın dərd- qəmini qovan vətən oğludur, günəş kimi qara buludları söz topuna tutur, yorulub yolda qalmır, seçdiyi mənzil başına zəfərlə çatır. Doğum gününüz mübarək, Allah sizə bərəkətli , sağlam ömür versin, ömrünüz tufan görməsin, Tamxil müəllim. Elin layiqli övladlarına vətən borclu qalmır, qiymətli incini, hikmətli kəlamı zaman silə bilmir.

Xanım tədqiqatçı təltif olunub

“İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin qərargahında “Novruz” şənliyi keçirildiyi, həmin tədbirdə “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”nin işində fəal və sədaqətlə çalışanların bir qisminin təltif olunduğu barədə məlumat vermişdik. Həmin təltif olunanlar arasında Pərvanə Məmmədli də vardı. “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin sədri Firidun İbrahimi Diplomu təqdim edərək bildirdi ki, Pərvanə Məmmədli bu diplomla 1945-ci ildə yaranan Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə nəşr olunan “Şəfəq” jurnalının bərpasında göstərdiyi fəaliyyətinə görə, təltif edilir.
Əziz oxucular, biz də “Bütöv Azərbaycan” qəzetinin kollektivi adından qəzetimizlə sıx əməkdaşlıq edən Pərvanə xanımı ürəkdən təbrik edir, onun haqqında qısa məlumatı diqqətinizə çatdırırıq:

Məmmədli Pərvanə Hacı qızı 17 fevral 1958-ci ildə Şəmkirdə anadan olub. Vaxtilə “Odlar yurdu” qəzetinin müxbiri və qəzetin ərəb əlifbasında nəşr olunan saylarının Söhrab Tahirlə birlikdə redaktoru olub. ”Şəfəq” jurnalının məsul redaktorlarından biridir.
Filologiya üzrə elmlər doktoru Pərvanə Məmmədli 4 elmi monoqrafiyanın, ondan artıq kitabın Azərbaycanda və xaricdə nüfuzlu jurnallarda çap olunan 200-yə yaxın elmi məqalə və tezisin müəllifidir.
O, Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatını tədqiq edən tanınmış mütəxəssislərdəndir. “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” on cildliyinin doqquzuncu cildində çap olunmuş on yeddi məqalə və bölümün müəllifidir. P. Məmmədli Azərbaycan sərhədlərindən uzaqda da Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı tədqiqatçısı kimi tanınır. Onun son illər Azərbaycandan kənarda iki elmi kitabı: -İsveçdə“Diktonius Text” nəşriyyatında “The press hıstory of South (iranian) Azerbaıjan” və Türkiydə “Ötüken” nəşriyyatında “XX. Yüzyıl Güney Azerbaycan Edebıyatının Öncülerı” kitabları nəşr olunub. Məmmədova 2014 -cü ildən bəri ilin ədəbi yekunlarına həsr olunan elmi-yaradıcılıq müşavirəsində "Cənubi Azərbaycanda ədəbi proses"lə bağlı məruzə hazırlayır.

XXI əsrin "Şəfəq"çilərini təbrik edirik!

Dünən “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin qərargahında “Novruz” şənliyi keçirildiyi və həmin tədbirdə “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”nin işində fəal və sədaqətlə çalışanların bir qisminin təltif olunduğu barədə məlumat vermişdik. Həmin təltif olunanlar arasında Bütöv Azərbaycan sevdalısı Güləddin İsmayılov da vardı. “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin sədri Firidun İbrahimi Diplomu təqdim edərək bildirdi ki, Güləddin İsmayılov bu diplomu 1945-ci ildə yaranan Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə nəşr olunan “Şəfəq” jurnalının bərpasında göstərdiyi fəaliyyətinə görə, təltif edilir.
Əziz oxucular, biz də Güləddin müəllimi təbrik edərək, onun haqqında kiçik təqdimatı diqqətinizə çatdırırıq.

İsmayılov Güləddin Əlirza oğlu 02 yanvar 1952 - ci ildə Masallı rayonunun Mollaoba kəndində anadan olmuşdur. 1966-cı ildə Mollaoba kənd səkkizillik məktəbi, 1968-ci ildə isə N.Gəncəvi adına Boradigah qəsəbə orta məktəbini bitirmişdir. 1969-cu ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin) dil - ədəbiyyat fakültəsinə daxil olmuş və 1973-cü ildə ali məktəbi müvəffəqiyyətlə başa vurmuşdur. 1973-cü ildə Masallı rayonunun Boradigah qəsəbə orta məktəbində dilədəbiyyat müəllimi işləmişdir. 1974-1975-ci illərdə Rusiyanın Yoşkar - Ola şəhərində hərbi xidmətdə olmuş, xidməti başa vurduqdan sonra, yenidən Boradigah qəsəbə orta məktəbində ixtisası üzrə əmək fəaliyyətinə başlamışdır. 1981-1982-ci illərdə Moskva radio zavodunda mühəndis - texnoloq kimi çalışmış və 1982-ci ildən 1992-ci ilə qədər Boradigah qəsəbə orta məktəbində ixtisası üzrə müəllimlik fəaliyyətini davam etdirmişdir. 2002-ci ildən 2017-ci illərdə (təqaüdə çıxana qədər) Mollaoba kənd tam orta məktəbində dil- ədəbiyyat müəllimi işləmişdir. İşlədiyi müddət ərzində "Çağırış", "Bütöv Azərbaycan", "Azərbaycan mədəniyyəti", "Qüdrətli ölkə", "Azad qələm", "Talisman" (Cənubi Azərbaycan şöbəsinin müdiri) "Azərbaycan ruznaməsi"? " ADF” MK- nın saytlarında və “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”nin Ədəbi birliyinin redaksiya heyətinin üzvü olaraq “Şəfəq” jurnalında publisistik məqalələri, oçerkləri çap olunmuşdur.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və "İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti" İctimai Birliyinin üzvüdür.

Bütöv Azərbaycan sevdalıları bir arada

Bu gün “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyi qərargahının bir özgə növrağı vardı. Cənubi Azərbaycanın inqilabçı övladlarının davamçıları ilə Şimali Azərbaycanda doğulub Bütöv Azərbaycan uğrunda çarpışan Vətən övladları bir arada idilər. Qadınların bayramı ilə “Novruz”u bir arada qeyd edən həmvətənlərimizə xaricdə yaşayan güneyli soydaşlarımız da qoşulmuşdu. Filologiya elmləri doktoru, professor Rafael Hüseynovun da bu təntənəyə qatılması tədbir iştirakçılarının ovqatını xüsusilə yüksəltmişdi.
“İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin sədri Firidun İbrahimi qonaqları salamlayıb hər iki bayram münasibətilə təbrik etdi. 21 Azər hərəkatının iştirakçısı və şahidlərindən olan Adilə xanım Çernikbülənd Millət Vəkili Rafael Hüseynova plaket təqdim etdikdən sonra AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu, Cənubi Azərbaycan şöbəsinin müdiri Səməd Bayramzadə professoru gənclik illərindən tanıdığını bildirdi və onun Millət qarşısındakı xidmətlərindən, Cənubi Azərbaycanla bağlı tədqiqatlarından, hazırladığı verilişlərdən danışdı.
Rafael Hüseynov həcmcə balaca, mahiyyətcə böyük olan bu müqəddəs məkandan neçə-neçə fəadailərin keçdiyini xatırlatdı. Azərbaycanın tezliklə bütövləşəcəyinə əminliyini bildirdi. Tədbir iştirakçıları ilə xatirə şəkilləri çəkdirdi.
“İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”nin işində fəal və sədaqətlə çalışanlar təltif olundular. “Novruz” süfrəsi arxasında davam edən məclisi Tahirə Muradova öz şən nəğmələri ilə rövnəqləndirdi.
P.S. Növbəti buraxılışlarımızda təltif olunanlarla bağlı ayrı-ayrılıqda informasiya verəcəyik.

Aşıq Şahniyar MİKAYILOĞLU

Azərbaycanım

Sənin torpağına, daşına qurban,
Anam elim-günüm, Azərbaycanım!
Sən mənim canımsan, şah damarımsan,
Adının başına dönüm, dolanım,
Anam elim -günüm, Azərbaycanım!

Ruhumu oxşayan nağılların var,
Neçə-neçə igid oğulların var.
Dastana sığmayan uğurların var,
Adının başına dönüm, dolanım
Anam elim -günüm, Azərbaycanım!

Tarixlər içində ucadır başın,
Türk oğlusan, türkdür sənin qardaşın.
Uludur tarixin bilinmir yaçın,
Adının başına dönüm, dolanım
Anam elim -günüm, Azərbaycanım!

Ər igidlər can qoydular yolunda,
Yenilməz ordumuz sağ -solunda.
Adın əzbər Şahniyarın dilində,
Adının başına dönüm, dolanım
Anam elim -günüm, Azərbaycanım!

AZADLIQ CARÇISI

Qədir bilmək sənət deyil,
mədəniyyətdir. Mirzə Xəzər

Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatının öndəri Məmməd Əmin Rəsulzadə nə müxalifətindir, nə də iqtidarın, o, 50 milyonluq Azərbaycan xalqınındır. Onun adına və ruhuna hörmət qoymaq hər birimizin müqəddəs borcudur.

Milyon illərdi ki, zaman köçündə,
Hərə öz yükünü daşıyıb gedir.
Hərənin bir dünya sirri içində,
Hərə öz dünyasın yaşayıb gedir.

Gələnlər gedənin tutur yerini,
Budur yaşamağın öz təsəllisi.
Ha dedik vermədi əsas sirrini,
Dünyanın özüllü sirr fəlsəfəsi.

Var üçün özünü öldürmə belə,
Bu dünya heç kəsə qalmayacaqdır.
Haqsızlıq nə qədər yeriyir hələ,
Haqlı öz haqqını almayacaqdır.

Bəlkələr üstündə qurulub çox şey,
Hələ neçə-neçə bəlkələr durur.
Bu dünya talanıb, talanacaq hey,
Neçə ki, talançı ölkələr durur.

Bax, elə bu minval, bu məqsəd ilə,
Talançı ölkələr taladı bizi.
Səfəvi yurdunu keçirib ələ,
Gülüstan oduna qaladı bizi.

Gecəni gündüzlər əridibdisə,
Bəs, xeyir şərləri boğmayacaqmı?
Gülüstan gecəsi boğulan Günəş,
Bu yurdun üstünə doğmayacaqmı?

Sözsüz ki, sönmədi ümidin nuru,
Əritdi dumanı, yardı zülməti.
Məramı apaydın, niyyəti duru,
Bir oğul ayıltdı yatan milləti.
***
Bir oğul doğuldu, bir xoş saatda,
Məmməd Əmin adda ad daşıyırdı.
Özü də bilmirdi sinəsi altda,
Azərbaycan boyda od daşıyırdı.

Yeriyib-yüyürüb, boy atdıqca o,
Hamıdan seçilən görkəm alırdı.
Ağıla, kamala ha çatdıqca o,
Dərin düşüncəyə, fikrə dalırdı…

Yatmış vulkan kimi püskürəcəkdi,
Şöləsin bu yurda yaymaqdan ötrü.
Millətə haqq yolun göstərəcəkdi,
Azadlıq nəşəsin duymaqdan ötrü.

Hələ, gör ki, nələr dururdu öndə,
Tufandan, borandan keçəcəkdi o.
Məqamı yetişib, vaxtı gələndə,
Azadlıq yolunu seçəcəkdi o.

Hələ, xəyalında düzüb, qoşurdu,
Şirin arzuların planlarını.
Hərdən hirslənirdi, hərdən coşurdu,
Görəndə dünyanın yalanlarını.

Amalı azadlıq, qayəsi Vətən,
Canını verməyə hazırlaşırdı.
Olmadı özünü düşünən, güdən,
Millətin eşqiylə o alışırdı.

Millətin sevməyən sevilərmi heç?
Millətin sevənlər yaşayacaqdır.
Ölüm haqlayacaq, fərqi yox tez, gec,
Hərə öz əməlin daşıyacaqdır.

Allah da buyurur: - nə pislik görsən,
O, sənin özünün öz əməlindi.
Sən əgər torpağa bir dəni versən,
Əvəzi yeddi qat sünbüllü dəndi.

Bax, budur insana haqdan gələn yol,
Çalış ki, bu yoldan dönməyəsən sən.
Millətdən sevgi al, millətə nur ol,
Günəş tək əbədi sönməyəsən sən.

Millətin ən çətin, ağır günündə,
Günəş tək doğuldu nur səpə yurda.
Birləşib durmasaq düşmən önündə,
Dedi:-basılarıq ən adi zorda.

Getdiyi yol üstə neçə duman, çən,
Yarıb keçəcəkdi, dözəcəkdi o.
İstiqlal mayağı görükənəcən,
Dalğalar qoynunda üzəcəkdi o.

“Hümmət” məramından “Musavat”acan,
Fikir-xəyalından nələr ötmədi...
Azadlıq deyilən amalı bir an
Olsa da, qəlbini heç tərk etmədi.

Yolu azadlığın hər bir millətin,
Özünü tanıyıb, durmağındadır.
Hər bir istibdadın, hər bir zillətin,
Sonu, ətaləti qırmağındadır.

İfrat dözümlülük yıxıbdı bizi,
Olub, ötənlərdən dərs alammırıq.
Elə hey didərək bir-birimizi,
Bir yerə yığışıb güc olammırıq.

Düşmənlər bilərək xislətimizi,
Bu yurdu neçə yol talayıbdılar.
Türk adı daşıyan millətimizi,
Yabançı adlara calayıbdılar.

Millətə adını tanıtmaq üçün,
Milli şüurları oyatmalıydı.
Daşlı, kəsəkli yollarla hər gün,
Yeriyib, mərama o çatmalıydı.

Açdı mahiyyətin, göstərdi sirrin,
“Milli dirilik”dən başlanan yolun.
Millət tapmalıdır zamanda yerin,
Özü açmalıdır qandaldan qolun.

Hələ ki, kimliyin dərk eləməyən,
Bir xalqın önünə çıxmaq çətindir...
Bir millət adında birləşəmməyən,
Kütləylə sabaha baxmaq çətindir...

Belə, bir məqamda ortaya çıxıb,
Millətin yol açan öndəri oldu.
Zülmətin içindən şimşək tək çaxıb,
Hər qəlbə bir zərrə nur təki doldu.

Özünü dünyaya tanıtmaq üçün,
Əvvəlcə özünü tanımalıydı.
Düşmənin niyyətin yanıltmaq üçün,
Bir dövlət gücündə sayılmalıydı.

“Öncə türk dedi, sonra müsəlman”,
Milləti “ümmət”dən ayıra bildi.
İslama yabançı, xurafat olan,
Gözlərə çəkilmiş pərdəni sildi.

Dünya silkələnib durulan zaman,
Millətlər özünü dərk eləyirdi.
Sərhədlər təzədən qurulan zaman,
Adını tarixə həkk eləyirdi.

Şərqdə ilk olaraq Cümhuriyyəti,
Bu yurda gətirən Məmməd Əmindir!
Fidan çiçək kimi tər hürriyyəti,
Bu yurdda bitirən Məmməd Əmindir!

İstiqlal adında Bəyannamənin,
Sorağı dünyanı dolandı, gəzdi.
Oydu istibdadın, oydu təməlin,
Məmməd Əmin adı dillərdə gəzdi.

Bu yükə o çətin tək sinə gərə,
Onun neçə-neçə qanadı vardı.
Fətəlixanlara, Nəsibbəylərə,
Güvənib zülmətin bağrını yardı.

Türkiyə tanıdı, dünya tanıdı,
Dövlətlər içində dövlətimizi.
İstiqlal bu yurdun canı, qanıdı,
İstiqlal tanıtdı millətimizi.

Azadlıq məşəli yandısa, sönməz,
Ən ağır məqamda, ən çətin anda.
“Bir kərə yüksələn, bir daha enməz”:
-Dedi, bayrağımız qaldırılanda.

Əritdi buzunu Azərbaycanın,
Üşüyən qəlblərə hərarət gəldi.
Qaldırdı bu yurdun şöhrətin, şanın,
Nurun zərrələri zülməti dəldi.

Millət öz gücünə inandı, durdu,
Daddı azadlığın tamından bir az.
Dünyaya qovuşan bir dünya qurdu,
Soyuq qış üzünə açıldı bir yaz.

Açdı ləyaqətli oğullar meydan,
Millətin naminə quruldu hər şey.
Bu yurdun üstünə söküləndə dan,
Dalğalar qoynunda duruldu hər şey.

Özünü dərk edib, tanısa millət,
Onun qarşısında dağ da dayanmaz.
Milli ləyaqətlə əriyər zülmət,
Ləyaqət olmasa millət oyanmaz...

Adımız, dilimiz qayıtdı geri,
Türk dili dilimiz, türkdü soyumuz.
Göründü hər kəsin, hər şeyin yeri,
Qışdan qış payımız, yaydan yayımız.

Milli dirçəlişin təməl daşını,
Yurduma gətirən kişiyə alqış!
Gözlərdə qurudan niskillik yaşın,
Ələmi götürən kişiyə alqış!

Alqışlar, alqışlar söyləyən dillər,
Bu gün də, sabah da söyləyəcəklər.
Yüz illər ötsə də, gələn nəsillər,
Onun əməliylə öyünəcəklər.
***
Dünya tanısa da, arxa durmadı,
Qayıtdı quzğunlar təzədən geri.
Yağının ağzından sillə vurmadı,
Parisdə əlimi sıxan əlləri.

Göz yumdu dünya, dəyişdi yaman,
Qırmızı ordular tapdadı bizi.
Odlar Diyarını bürüdü duman,
Bürüyə bilmədi ürəyimizi.

Millət xainləri-əlheydərlərim,
Satdılar Vətəni şöhrətlərinə.
Nökər asıllığın ərən-ərlərim,
Sığa bilmədilər qeyrətlərinə...

Bədənə bükülmüş bayraqlarıyla,
Doğma vətənimdən pərən düşdülər.
Milli qürurları, namuslarıyla,
Vətən tarixinə ərən düşdülər.

Neçəsi ölümlə durub üz-üzə,
Neçəsi canını götürüb getdi.
Azadlıq tamını daddırıb bizə,
Ay-yıldız bayrağı əmanət etdi.

Dəmir beton altda gizlədilənlər,
Ürəkdə, könüldə yuva saldılar.
Uzaq qürbətdə də izlədilənlər,
Millətin yanında üzağ qaldılar.

Tarixin siləmməz kimsə yaddaşın,
Tarixin yaddaşı milyon illədi.
Qızıldan olsa da divarın, daşın,
Hər kəsin ünvanı, adı bəllidi...
***
Qürbət ölkədə də susub, durmadı,
Cızdı sabahımın planlarını.
Vətəndə “xain” tək çəkildi adı,
Düzdülər min cürə yalanlarını.

Onun üzərinə pərdə çəkənlər,
Özləri tarixdən silinib getdi.
Yağıya əyilən satqın nökərlər,
Millətə kimliyi bilinib getdi.

Yalan ayaq tutar, yeriməz axı,
Zaman yalanları alt-üst çevirmiş.
Sən demə, Məmmədin olan günahı,
Vətəni canı tək sevməyi imiş.

Əyalı, övladı sürgün edildi,
Ömrünü Vətənə bəxş edən kəsin.
Ayağı Vətəndən, yurddan kəsildi,
Kəsə bilmədilər ruhun səsin.

O səs, bu günümə, haqqıma dayaq,
O səsdən oyanıb ayıldıq bir də.
Asıldı yenə də üçrəngli bayraq,
Yetmiş il önəcən asılan yerdə.

Ruhun şad olsun, ey Məmməd Əmin,
Sənin arzuların çiçək açıbdır.
Təzədən doğulub Günəşi elin,
Azadlıq nurunu yurda saçıbdır.

Dünyanın o yeri yoxdu ki, orda,
Ay-yıldız bayrağın dalğalanmasın.
Ruhun qayıtsın qoy azad yurduna,
Qürbətdə o yalqız, tək dolanmasın.

xxx
Qarabağ dərdiylə yaşadıq bir də,
O dərdin çarəsin çox aradıq biz.
Axır üz çevirib BMTlərdən,
Özümüz bu dərdə tək yaradıq biz.

Ərlər qisas ilə qaşıdı kökün,
Bu yurda bir daha dönməyəcəklər.
Arsaq adlı sərsəm xəyallarını,
Yuxuda da belə, görməyəcəklər.

Bugünkü halını görə bilməmiş
30 il dığalar lovğalananda.
Başların soxmağa yer axtardılar,
Üstünü ley kimi əsgər alanda.

Haqqı, ədaləti qanmıyanları,
44 gün içində qandıdı ordum.
“Böyük ermənistan” yüz illik mifin,
Dəmir yumruqla sındıdı ordum.

Bu yurd təzədən çiçəklənəcək.
Təzədən dönəcək Vətən qoynuna.
Bir daha, bir daha çevrilməyəcək,
Ara qatanların bətxah oynuna.

Bax, odur, Xankənddə o yüksəldilən,
Bayrağmız bir daha enməyəcəkdir.
Şuşadan bərq vuran Zəfər Günəşi,
Tufanlar qopsa da sönməyəcəkdir.


Əjdər Yunus Rza