“Taleyim – yol yoldaşım”

Paşa Babakərlinin eyni adlı kitabı haqqında düşüncələr

Paşa Babakərlinin (Əmircanov) oxuculara təqdim etdiyi üçüncü şeir və poemalar toplusu – “Taleyim – yol yoldaşım” kitabında müəllifin son illərdə qələmə aldığı ictimai motivli, Qarabağ ağrısı və Qələbə sevinci ilə süslənən lirik şeirləri toplanıb. Nəşrə şairin “Daş türklər” və “Xocalıdan qaçan körpə” adlı iki poeması da əlavə olunub.
Müəllifin Qarabağ uğrunda mübarizə ruhlu şeirlərində canlı həyat hadisələri özünü qabarıq büruzə verir, torpaqlarımızın işğalı dövrünün ağrı-acıları, düşmənin qəsbkarlığına son qoymaq üçün aparılan savaşda ordumuzun şücaəti, bunun nəticəsində tarixi Zəfərinin qazanılması kimi məqamlar diqqət çəkir.
2020-ci il noyabrın 8-də Şuşa şəhərinin işğaldan azad olunması münasibətilə yazdığı “Şuşam, xoş gördük səni!”, 2023-cü ildə Xankəndinin yağılardan təmizlənməsinə həsr etdiyi “Xankəndi, əzizim, gözlərin aydın” şeirlərində sevinc, ağrı, həsrət duyğuları dilə gətirilir. Hər iki mətndə həm fərdi – “Mənim də sevincim böyükdür bu gün, Bayrağım ucalır zirvələrində. İndi rahat nəfəs dərdiyin üçün, Dualar edirəm Tanrıma gündə”, həm də xalq, cəmiyyət (Biz səni geri aldıq, Xəyanətin əlindən. Qurtardıq bu milləti, Xəcalətin əlindən. ) səviyyəsində ricətlər var. Ruhun, tarixi yaddaşın silahdan üstün tutulması – “Biz səni silahla yox, Ruhumuzla qazandıq. Həsrətimiz, yanğımız, Duyğumuzla qazandıq” düşüncəsi isə publisistik-milli ruhu yüksəldir, maddi güclə bərabər, mənəvi-tarixi zehnin itməməsinin, qorunmasının da önəmli olduğunu bildirir.
Bu oqat Paşanın bütün tarixi torpaqlarımızın – Qarabağın yağı tapdağından xilas olunmasına həsr olunan digər şeirlərində də yaşanır. “Sən yaşa, torpaq”da olduğu kimi:
“...Yandırıb əsrlərlə
Ruhumda alovlanan öcümü,
Axır ki, düşmənə göstərdim gücümü.
Alıb silahımı
Hücumdam-hücuma vardım.
Qarabağda, Zəngəzurda
Düşmənin başında
Tufan qopardım.
Şuşanın sıldırım qayalarını
Qanımla suvardım...”.
Müəllifin Vətən savaşı mövzusundakı poetik mətnləri sevinc və bayram duyğuları ilə başlayır və bu düşüncələrin davamı olaraq 30 illik itkilər, məğlubiyyətlər və uzun bir dövrün yurd həsrətinin ağır yükü, eləcə də dini-mənəvi sorğuları diqqət çəkir. Bu, səciyyəvidir – sevinc üzərində ağrının da kölgəsi var. Belə məqamlar oxucuda həm qürur, həm hüzn doğurur, həm də ötənləri bir daha göz önündə canlandırır – milli identiklik, tarixinin əzabları və qəhrəmanlıq dəyərləri təkrar-təkrar önə çəkilir.
Paşanın Qarabağın işğal dövrü və Zəfər şeirləri daha çox duyğuların səmimi ifadəsi, şəhid məzarlıqlarında yaddaşı oyadan, təzələyən “Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir” kimi düşüncələrlə diqqət çəkir. Bu poetik mətnlər qələbənin sevincini, 30 illik həsrətin yarasını və şəhidlərin müqəddəs yaddaşını eyni çərçivədə birləşdirir. Dil və üslub baxımından xalqın səsini daşıyır, bədii məqamları güclü olduğundan oxucuda həm qürur, həm də düşüncə yaradır. Əgər bu gün ədəbiyyatda əsas məqsəd belə demək mümkünsə, sənədli-publisistik, geniş oxucu auditoriyasına ünvanlanan milli şeir yaratmaqdırsa, müəllif yaradıcılığında bunu gerçəkləşdirir. Bu baxımdam, fikrimcə, Qarabağ şeirləri, ilk növbədə, həm tarixi bir sənəd, həm də milli duyğunun uğurlu poetik ifadəsidir.
İşğal dövründə qələmə aldığı “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” şeirində isə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də universal sorğu təsiri bağışlayır. Burada, eyni zamanda, içdən, qəlbdən gələn bir acılıq, qəzəb hiss olunur. Verilən sual, eyni zamanda, hüzn doğurur, işğala məruz qalan torpağın taleyi barədə etik-mənəvi narahatlıq ifadə edir və bu fonda müqəddəs torpağa münasibət dini-mənəvi müstəvidə diqqətə çatdırılır:
...Məkr, hiylə günümüzün içində,
Dinç qoymurlar küməmizin içində.
Gizlədəkmi sinəmizin içində,
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?

...Neçə vaxtdı, qovğa gedir başında,
Qırğın gedir, dava gedir başında.
Qurdalasan, dünya gedir başında,
Qara günlü Qarabağı neyləyək?
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?
***
Paşa Qarabağ mövzusu yaradıcılığında şəhid qəhrəmanlığı və ölümün müqəddəs məkanı olan şəhid xiyabanları haqqında düşüncələrini də oxucuya çatdırmağı unutmur. “Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında” şeirində deyir:
Qoruyur bu torpağı quruca nəfəsiylə
Sönsə də işıqları, qurusa da qanları.
Qoy bizi döyüşlərə səsləsin var səsiylə
Yollarımız üstdəki şəhid xiyabanları”.
Bu bənddə vurğulanan “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” misrasında məkan və yaddaş qovuşur, birləşir, sanki bütün yollar şəhid məzarlıqlarında sonlanır, bu da torpağın azad olunmasının nə qədər qurban tələb etdiyini xatırladır.
Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir,
Əvvəli var, sonu var həyatın, varlığın da.
Şəhidlərin yanında özünüzə yer seçin,
Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında.
***
Paşanın “Anamdam muğayat ol, torpaq” poetik elegiyasında ana sevgisi, ana itkisi – torpağa qovuşma acısı dərin bir yanğı ilə ifadə olunur. Bu poetik mətndə “torpaq” sadəcə fiziki məkan olmaqla bərabər, eyni zamanda, ana obrazının davamı kimi təqdim edilir. Ana və torpaq bir-birinə qovuşur, bir-birinin aynasına çevrilir. Son bənddə bu fikir açıq səslənir:
...Bu deyilmi ömür – yalan.
Kimdi gedən, kimdi qalan?!
Sən anasan, anam – balan,
Anamdan muğayat ol, torpaq.
Bu deyimlə müəllif oxucuya ananın doğulduğu torpağa qayıtdığı, həyat dairəsinin tamamlandığı qənaətini xatırladır. Torpaq isə bu andan həm qəbirə, həm də ANA bətninə çevrilir. Ana sağlığında mərhəmət, qayğı, sevgi, fədakarlıq rəmzi olur, dünyayla vidalaşandan sonra isə bu sevgini qorumaq və yaşatmaq missiyası torpağın – müqəddəs ANAnın öhdəsinə verilir.
Şeirdə məzar daşına keçiciliyin və qalıcılığın birləşdiyi nöqtə, övlad üçün ağrı və müqəddəs nişanə anlamı ilə yanaşılır. “Muğayat ol” ifadəsi isə şeirin həm dua, həm yalvarış, həm də etimad ifadəsinə çevrilir. Eyni zamanda, hər bəndin “Anamdam muğayat ol, torpaq” müraciəti ilə tamamlanması şairin, sanki, torpaqla dərdləşməsi, ondan söylənilən yalvarışın gerçəkləşməsi istəyi həm poetik dua, həm də monoloq təsiri bağışlayır.
***
Vətən haqqında yazılan saysız-hesabsız şeirlərdə çox vaxt bayağı, qondarma fikirlərə, basmaqəlib epitetlərə, sözün şitini çıxaran bər-bəzəkli qafiyələrə geniş yer verilib. Paşanın “Vətən”i isə fikrimcə, yurd, od-ocaq haqqında səslənən hansısa bir bayatı üstündə köklənib. O, bu dörd bəndlik şeiri ilə kövrək düşüncələrini ardıcıllıqla oxucuya çatıra bilib. Sonda da qəlbi Vətən sevgisi ilə döyünən, bu torpağa, bu yurda göz dikən yağıdan qisas almaq istəyilə apardığı savaşdan qalıb ayrılan neçə-neçə igidimizin surətini xəyalımızda, gözlərimiz önündə canlandırıb:
...Yağı deyibən saldırar,
Başımı göyə qaldırar.
Mənə cəbhələr yardırar,
Sərkərdəm, paşamdı Vətən.
Paşanın bu və digər şeirlərində də Vətən təkcə bir coğrafiya, bir torpaq parçası olmaqla bərabər, həm də insanın varlığının mənası, hər birimizin qanında, yaddaşında, nəfəsində yaşayan, insanın doğulduğu yerdən çox, onun ruhunu formalaşdıran, taleyinə yön verən bir müqəddəs varlıq kimi dəyərləndirilir. Müəllif bu torpaq, bu Vətən uğrunda minlərlə oğulun cəbhəyə yola düşərək analardan, körpələrdən, sevdiklərindən ayrıldığını, gedərkən həm uğur diləyi, həm də bir vidalaşma nişanəsi kimi arxalarından su səpildiyini, hər biri hər addımı ilə bir qəhrəmanlıq tarixi yazdığını bildirir. Bu qələbə ilə, bu uğurla torpağın düşməndən azad edildiyini, sınmış dağların yenidən dikəldiyini, o dağların zirvəsində bu gün o igidlərin ruhunun dolandığını, bayrağımızın dalğalandığını söyləyir. Müəllif “Oğullar şəhid olsalar da, ölüm onların sonu olmadı. Onlar mərdliyin, şərəfin, Vətən qeyrətinin simvoluna çevrildilər” deyir və fikrini belə yekunlaşdırır:
Oğullar anaların
Gözündə yaşa döndü.
Oğullar heykəl oldu,
Oğullar daşa döndü.

Oğullar aydın səma,
İşıqlı gün oldular.
Gedib torpaq oldular,
Gedib Vətən oldular!
***
“Xocalıdan qaçan körpə” poeması 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə ermənilərin adı çəkilən şəhərdə törətdikləri dəhşətli qırğından gedir. Şair qətliam vaxtı bir ananın yaşadığı əzabın, zillətin təkcə fərdi bir faciə olmadığını, həm də bir xalqın çəkdiyi ağrı-acının, məğrur səssizliyin və möcüzəli dirənişinin ifadəsi kimi xatırladır.
...O gecə qarla örtülmüş yollarda ölüm və həyatın sərhədi bir körpənin nəfəsində cızılırdı. Ananın qucağındakı südəmər balası ağlayır, düşmənin isə bu səsi eşidib ona yaxınlaşacağını düşünən qadın təlaş keçirir, qorxudan tir-tir əsirdi. Başqa sözlə, o, bir tərəfdən övladını itirməkdən qorxur, digər tərəfdən körpəsinin səsi ilə yağının izinə düşməsindən ehtiyat edirdi. Və bu zaman ana faciənin ən ağrılı, amansız qərarını verir – körpəsini boğur, amma onu atmır...
Bu səhnə bir faciə təsviri olmaqla bərabər, həm də insanın mənəvi gücünün, analıq hissinin və Tanrı möcüzəsinin bədii təcəssümüdür. Ana öz varlığını, həyatını, hətta vicdanını belə övladı naminə qurban verir, lakin onu heç zaman tərk etmir. Körpəsini sinəsinə sıxaraq, şaxtalı yollarda ölümün pəncəsindən çıxmağa çalışır.
Şair poemada körpəyə xitabən dediyi “Sən susmuşdun, ananın da gözlərində donmuşdu yaş. Qaçanlar da sürünürdü yavaş-yavaş...” sözlərdə həyatın dayanması, zamanın donması, ümidsizliyin sərhədində olan bir qadının daxili narahatlığı duyulur. Lakin növbəti misralarda gözlənilməz bir dəyişiklik baş verir – dünyanın haqsızlığından, yaşanan ölüm-itimdən xəbərsiz südəmər birdən qəfil gözlərini açır. Bu, yalnız bir bədii hadisə deyil, ilahinin insanla danışdığı bir andır. Tanrı, sanki, həm də Xocalı qətliamı gecəsində insanlığa, ədalətə və gələcəyə bir ümid göndərir və şairin sualları da bu möcüzənin mahiyyətini açır:
“Ölmüş körpə dirildimi?!
Bu günahsız zavallıya göydən möhlət verildimi?!”
Bu cavabsız suallar bəşəri ədalət müstəvisində Xocalı həqiqətlərini inkar edənlərə yönələn mənəvi ittiham kimi səslənir. Poemada körpənin dirilməsinə, sadəcə, fiziki bir hadisə kimi yanaşılmır, bu, həm də Azərbaycan xalqının dirçəlişinin, torpaqla birlikdə ruhun da yenidən doğulmasının poetik ifadəsi tək yanaşılır.
Bu əsər Xocalı soyqırımının təsadüfi bir epizodu deyil. Onun məğzində mənəvi davamlılıq və tarixi yaddaşın diriliyi dayanır. 1992-ci ilin fevralında baş verən Xocalı qətliamı, təkcə qətlə yetirilmiş insanların sayı ilə deyil, insanlığa qarşı törədilən amansızlıqla tarixin yaddaşında yaşayır, eyni zamanda, bu faciədən ümid, mərdlik və Tanrıya sığınma duyğusu doğur.
Körpənin dirilməsi Xocalının, eləcə də Azərbaycanın yenidən doğulması demək idi. Ana öz övladını qurtardığı kimi, xalq da öz taleyini, öz azadlığını – Qarabağı işğaldan qurtardı, yenidən həyata qaytardı. O körpənin nəfəsi sonradan Azərbaycanı daha da gücləndirdi, qüdrətləndirdi. O körpənin taleyi Azərbaycan xalqının yenilməzliyinin, ana müqəddəsliyinin və Tanrının ədalətinə əbədi inamın simvoluna, həm faciə, həm diriliş, həm də ədalət rəmzinə çevrildi.

Şairin poemada uca Yaradana xitabən dediyi “Şükür sənə, ulu Tanrı, sən böyüksən, sən adilsən” sözləri yalnız dini bir müraciət deyil, o, ədalətin gec-tez yerini tapacağına olan sarsılmaz inamın təcəssümüdür. Burada Tanrı həm həyat verən, həm də haqqı bərpa edən qüvvə kimi təqdim olunur.
“İstəyəndə öldürürsən,
İstəyəndə dirildirsən” –
misraları həyat və ölümün, itki və qurtuluşun, qisas və ədalətin ilahi dövranını göstərir. Xocalı kimi bir faciədən sonra belə ümidin, belə inamın qalması xalqın mənəvi gücünü nümayiş etdirir. Şeirin son bəndlərində isə şair zaman keçidini ustalıqla qurur:
“İndi gəncdi o körpələr,
Hər gün qisas hayqırırlar,
Qisas! Qisas!”
Bu, sadəcə intiqam istəyi deyil, həm də ədalətin bərpasına çağırışdır. O körpələr böyüyüb və indi tarix qarşısında həqiqətin səsini ucaldırlar. Onlar artıq silahla deyil, biliklə, milli ruhla, beynəlxalq tribunalarda ədalət mübarizəsi aparırlar.
Nəhayət, bu poetik hekayə Xocalı faciəsinin unudulmaması üçün yaradılan mənəvi bir abidədir. Əsər oxucunu ağrının içindən ümidə aparır, ölümün içindən həyatın doğulduğunu ifadə edir.
***
Müəllif mükəmməl bir məcaz sistemindən – bədii təsvir vasitələrindən yararlanmaqla şeir və poemalarının daha maraqla oxunmasını və yadda qalmasını şərtləndirir. Epitetlər, təşbehlər, metaforalar, metonimiyalar, simvollar və s. İlə bütövlükdə zəngin bədii təsvir vasitələri sistemini nəzərə çarpdırır. “Qəlbimi, ruhumu əlimdən aldın”, “Bayrağım ucalır zirvələrində” kimi misralar həm emosional, həm də vizual təsir yaradır. “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” sualı ilə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də insanlığa sorğu kimi maraq kəsb edir. Şuşaya salam (qələbə), Xankəndiyə qovuşma (həsrət və qayıdış), “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” (ağrı və itki), “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” (ruhani yaralanma və qəhrəmanlıq) diqqət çəkib. Şeirlərdəki səmimilik və dini müraciətlərə yönəlik akkordlar isə oxucu ilə birbaşa emosional əlaqə yaradır.

Vaqif BAYRAMOV,

Əməkdar jurnalist

"Çeşmə"də çağlayan şeirlər…

Oktyabr ayının 26-da "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin növbəti yığıncağı Dədə Ələsgərin adını daşıyan bir yerdə, onun ruhu gəzən məkanda keçirildi. Tədbiri giriş sözü ilə "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, tanınmış şair- qəzəlxan Lilpar Cəmşidqızı açdı. O, tədbirdə iştirak edən qonaqları salamladıqdan sonra əlavə elədi ki, bu il Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda canından keçən 44 günlük Vətən müharibəsi şəhidlərinin beş ili tamam oldu.

Tədbirin iştirakçıları bir dəqiqəlik sükutla Vətən müharibəsi şəhidlərini yad elədi. Sonra, ilk olaraq sözü Azərbaycan Yazıçılar Birliyininin üzvü, iki "Divan" müəllifi, ustad şairə Gülarə Munisə verdi. Gülarə Munis, məclisə xeyir-duasını verdikdən sonra, belə məclislərin gənc şairlərin inkişafında xüsusi əhəmiyyət daşıyacağından danışdı və qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.

Pirşağıdan gələn, tanınmış şair-qəzəlxan, Prezident təqaüdçüsü Əşrəf Pirşağılaya söz verildi. Ustad şair, ədəbi məclisin əruzun və gənclərin inkişafında, formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət daşıyacağını qeyd edib, məclis rəhbərinə gələcək işlərində uğurlar arzuladı, tədbirə dəvət olunduğu üçün təşəkkürünü bildirdi və axırda qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.
"Bütöv Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğlu məclisə xeyir-duasını verəndən sonra, iştirakçılara uğurlar arzuladı və ayda bir dəfə keçirilən məclisin bütün iştirakçılarının şeirlərini öz qəzetində dərc edəyəcini, elə bu gündən “Çeşmə” adında xüsusi səhifə açacağını bildirdi. Məclisə ilk dəfə gələn, İlhamə Müslümova və Namiq Müslümov Türkiyə və Azərbaycan şairlərinin birgə yazdığı, 63 şəhidə həsr olunmuş "1 Şəhid, 1 Hekayə, 1 Şeir” adlı kitabın 4-cü cildinin araya-ərsəyə gəlməsindən danışdılar və öz şeirlərindən bir neçəsini səsləndirdilər.

Sonra növbə ilə digər şairlərə söz verildi və onlar da növbə ilə hər biri öz şeirlərini səsləndirdi. Məclisdə iştirak edən şairlərdən həkim-şair Səadət Salmanqızı, Gülnarə Zeynalova, Ziyafət Tovuzlu, Hatəm Əsgərov şeirlərindən səsləndirdilər. Şairlərin səsləndirdikləri şeirlərdən sonra böyük həvəslə başlayan ədəbi məclis uğurla başa çatdırıldı. Sonda "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri Lilpar Cəmşidqızı məclisin keçirilməsində göstərdiyi qayğı və dəstəyə görə “Şahənşah” restoranının rəhbəri Rəşid Süleymanova və “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgərliyə öz adından minnətdarlığını, iştirakçılar adından təşəkkürünü bildirdi.

Növbəti görüşü keçirmək ümidi ilə məclis iştirakçıları görüş yerindən ayrıldılar.

YURD HƏSRƏTLİ

ƏBDÜL MƏMMƏDOV

Bu gün haqqında söhbət açacağımız Əbdül Məmmədov uzun illər dostluq etdiyim bir ailənin, ocağın ağsaqqalı idi. Qəlbindəki xeyir niyyəti nur çöhrəsinə sirayət etmişdi. Təsadüfi deyil ki, Qərbi Azərbaycanın kameral təsvirlərində xəbər uşağı, xeyir xəbər kimi adlarla qeyd olunublar. Kimdir Əbdül Məmmədov?

Məmmədov Əbdül Yusif oğlu 15 aprel 1941-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Vedibasar mahalının Şidli kəndində anadan olub. O, taleyin hökmü ilə bir neçə dəfə köçkünlük həyatı yaşamışdır. Əbdül Məmmədov birinci dəfə ailəsi ilə birlikdə Vedibasar mahalının Şidli kəndindən 1948-ci ildə Ağdaş rayonunun Qoşaqovaq kəndinə deportasiya edilib. Türk düşməni İ.Stalinin ölümnündən sonra 1956-cı ildə yenidən ata-baba yurdu Şidli kəndinə qayıdıb. İkinci dəfə sonuncu etnik təmizləmə zamnı 7 dekabr 1988-ci ildə həyat yoldaşı və 4 övladı ilə birlikdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonunun Çalxanqala kəndinə yaşayan erməni ilə evi dəyişərək oraya köçüblər. Bir müddət orda qaldıqdan sonra Şidli kəndinin sakinlərinin böyük əksəriyyətinin Bakı şəhərinə köçməsi səbəbi ilə o da ailə üzvləri ilə birlikdə Bakı şəhərinə köçüb. Üçüncü dəfə 15 may 1991-ci il tarixində Xocavənd rayonun ermənilərdən azad edilməsini və oranın iqliminin Qərbi Azərbaycanın iqliminə oxşar olmasını nəzərə alaraq Xocavəndin Dollanlar kəndində köçmüşdür. Həmin kəndlərdə Ermənistandan deportasiya məruz qalmış azərbaycanlılar məskunlaşdırılmışdır. 02 oktyabr 1992-ci ildə Dolanlar kəndi yenidən ermənilər tərəfindən işğal edildikdən sonra Əbdül Məmmədov Bakıya qayıtmaq məcburiyyətində qalmışıdr.
Mərhum Ə.Məmmədov böyük dövlət adamı Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyində olmasını özləri üçün güvənc yeri hesab edirdilər. 1987-ci ilin oktyabrında Heydər Əliyevin istefaya məcbur edilməsi xəbəri ermənilər sevincinə azərbaycanlıların isə kədərinə səbəb oldu. Ə.Məmmədov həmin günləri belə xatırlayırdı: “İrəvan şəhərinin mərkəzi meydanda SSRİ KPMK-nin Siyasi Bürosunun üzvlərinin foto stendində Heydər Əliyevin şəkilini “yırtılması”ı Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara çox pis təsir etmişdir. Şərur rayonunda fəaliyyət göstərən fotoqraflar Heydər Əliyevin mülki və general formasında şəkilləri böyüdərək çoxaldıb həmvətənlərimiz arasında paylayırdılar. Həmin günlərdə mən də H.Əliyevin iki şəkilini özümlə Şidliyə gətirərək general formalı şəkili avtomobilinin ön şüşəsinə vurdum, mülki geyimdə olan şəkil isə evin divarına asdım”.
Təsadüfi deyil ki, 1994-cü ilin oktyabr hadisələri zamanı Heydər Əliyevin xalqa müraciətindən dərhal sonra Əbdül Məmmədov ailə üzvləri ilə birlikdə Prezident Sarayının qarşısına gedərək dəstək mitinqində iştirak etmişdir. Əbdül Məmmədov övladlarını vətənpərvərlik ruhunda böyüdüb. Oğlanları Vidadi və İsmayıl Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, Ənnağı isə hüquqşünasdır.
Yurd həsrətli Əbdül Məmmədovun ən böyük arzusu doğulub boya-başa çatdığı Vedibasar mahalının Şidli kəndinə qayıtmaq olsa da o bu həsrətlə Bakıda 10 noyabr 2020-ci ildə vəfat etmişdir. Ruhu şad olsun!

Səməd Vəkilov,
hüquqşünas

"Səbrin intiqamı"

kitabının

təqdimatı keçirilib

Gəncliyə Yardım Fondunda Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB- nin təşkilatçılığı ilə 1- ci və 2- ci Vətən müharibəsinin yenilməz döyüşçüsü Elsevər Hüseynovun qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən "Səbrin intiqamı" kitabının təqdimatı keçirilib. Kitabın müəllifi vətənpərvər jurnalist Ötərxan Eltac, redaktoru professor Gülarə Aydın, korrektoru İlahə Həbibdi.
Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin sədri Güllü Eldar Tomarlı qonaqları salamladıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının dövlət himni səsləndirilib, vətən yolunda canından keçən müqəddəs şəhidlərimiz bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.
Qəhrəmanlıq dastanına işıq tutan professor Gülarə Aydın, professor Ziyadxan Nəbibəyli, komandir qazi Babək Aslanov, komandir qazi Muxtar Həşimov, qazi Xəyyam Nəsirov, qazi Əli Hümbətov, jurnalist Bəşir İbrahim və aşıq Azad Laçınlı, eləcə də Xanım ana öz çıxışlarında vətənpərvər jurnalist Ötərxan Eltacın can yanğısı ilə yazdığı kitabın gənc nəslə bir qəhrəmanlıq nümunəsi, əslində Elsevər Hüseynovun timsalında bütün vətən uğrunda döyüşən oğullara aid olduğunu vurğulayıblar.
"Səbrin intiqamı" kitabının müəllifi Ötərxan Eltac öz çıxışında qeyd edib ki, bu kitab qazi qardaşımızın 50 illik yubiley yaşına bir töhfədir. Şəhidlərimizdən, qazilərimizdən, Qarabağımızın qanlı tarixinin canlı şahidlərindən yazmaq, təbliğ etmək vətən qarşısında borcumuzdur.
Ötərxan Eltacın vətənpərvərlik mövzusunda işıq üzü görən sayca 12- ci kitabı oxucular tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanıb.
Tədbirdə ziyalılar, alimlər, jurnalistlər, qəhrəmanımız Elsevər Hüseynovun doğmaları, dostları və yurd sevdalıları iştirak edib.

Sonda aparıcı Güllü Eldar Tomarlı tədbir iştirakçılarına və zəhməti keçən hər kəsə təşəkkürünü bildirib.

Salyanda “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” adlı tədbir keçirilib - FOTOLAR

Oktyabrın 14-də Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” İctimai Birliyi tərəfindən icra olunan “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” layihəsi çərçivəsində Salyan Rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxanasında tədbir təşkil olunub.
QHT.az xəbər verir ki, tədbirdə layihə çərçivəsində hazırlanmış tədqiqatçı-hüquqşünas Səməd Vəkilovun “Qərbi Azərbaycandan Deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” adlı kitabının təqdimatı keçirilib.
Layihə rəhbəri və kitabın müəllifi Səməd Vəkilov çıxış edərək bildirib ki, nəşrdə 1948–1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilmiş deportasiyanın tarixi və hüquqi tərəfləri təhlil olunur. Kitabda deportasiyaya məruz qalan insanların Salyanın Qarabağlı, Yeni Uluxanlı, Qaraçala, Xalac, Yolüstü və digər kəndlərdə məskunlaşdırılması, ağır həyat şəraiti, insan talelərinə təsir edən hadisələr, şəxsi hekayələr və bioqrafik məlumatlar geniş şəkildə təqdim olunur.
Tədbirdə yerli ictimaiyyət nümayəndələri, QHT rəhbərləri, ziyalılar və gənclər iştirak ediblər. Çıxışlarda Qərbi azərbaycanlıların deportasiyasının tarixi ədalətsizliyinə diqqət çəkilib, bu mövzuda elmi araşdırmaların və maarifləndirmə fəaliyyətlərinin davam etdirilməsinin vacibliyi vurğulanıb.
Salyan Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin direktoru Səidə Əliyeva tədbirin məhz Salyanda keçirilməsinin rəmzi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayaraq, bu cür təşəbbüslərin tarixi yaddaşın qorunmasına və cəmiyyətin maarifləndirilməsinə xidmət etdiyini qeyd edib.
Tədqiqatçı tarixçi Sahib Həsənov deportasiyanın tarixi aspektlərinə toxunaraq, hadisələrin həmin dövrün sosial-siyasi konteksti ilə əlaqəsini izah edib.
Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru Nübar Bayramova Qərbi Azərbaycanla bağlı maarifləndirici layihələrin gənc nəsildə milli dəyərlərə və Vətən sevgisinə marağı artırdığını bildirib.
Salyan rayonunun axundu, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazilər Şurasının üzvü Hacı Hüsnü Həsənov Dərələyəz mahalı ilə bağlı xatirələrini bölüşüb.
Şirvan-Salyan Regional Mədəniyyəd İdarəsinin Salyan üzrə nümayəndəsi Şamxal Əhmədov nəşr olunan kitaba görə müəllifə öz təşəkürunu bildirdi.
Həkim Afət Ələkbərov xatirələrini bölüşdü.
Behbud Feyruz oğlu Əhmədov Qərbi Azərbaycanla bağlı uşaqlıq xatirələrini, AYB Muğan bölməsinin rəhbəri Nəbi İbrahimov isə professor Həsən Mirzəyev haqqında fikirlərini ifadə edib.
Şair Nurlan Fərzəliyev də Qərbi Azərbaycandan olan ziyalı kimi öz düşüncələrini bölüşüb.
Qeyd edək ki, kitabın baş məsləhətçiləri Milli Məclisin Təbii Ehtiyatlar Komitəsinin sədri, dosent Sadiq Qurbanov, ADPU-nun prorektoru, professor Mahirə Hüseynova, elmi redaktoru dövlət mükafatı laureatı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Nazim Mustafa, redaktorları Cəsarət Hüseynzadə və Telman İbrahimov, rəyçiləri isə ADPU-nun Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalova və həmin mərkəzin baş mütəxəssisi Möhübbət Məmmədovdur.

Nurlanə Məmmədova

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru


“ARPAÇAYDAN XƏZƏRƏ”

KİTABININ POETİK FUNKSİYASI

Müasir ədəbiyyatda differensiallaşma prosesi inkişaf nöqteyi-nəzərindən çoxşaxəli bir istiqamətdə davam edir. Janrlarda və üslublarda eynilikdən fərqliliyə keçid cəhdi bu prosesə müsbət təsirini göstərməkdədir. Fərqlilik eyni mövzunu çatdırma bacarığında və üslubda, ədəbi simanın təxəyyül gücündə üzə çıxır. İqtisadi-coğrafi baxımdan bölgələrin fərqli strateji mövqeyi olduğu kimi ədəbiyyatda da ədəbi simaların xarakterik yaradıcılıq xüsusiyyətləri var. Xüsusilə, böyüyüb boya-başa çatdığı, havasını udduğu əraziyə sevgi və bu sevgini ifadə etmək istəyi günümüzün aktuallığını qoruyub saxladığı situasiyadır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İbrahim Yusifoğlunun yeni nəşr olunan “Arpaçaydan Xəzərə” kitabı bu duyğuların təcəssümü ilə zəngindir. Kitab 2025-ci ildə “Şirvannəşr”də işıq üzü görüb. Kitabdakı şeirlərdə insan mənəviyyatını məşğul edən düşüncələr, Vətən məfhumunun izahlı tərənnümü, payız təravətini xatırladan duyğular əks olunur.
İbrahim Yusifoğlunun şeirlərində insan hissləri təbiətin gözəlliyi ilə uyğunlaşdırılır. Bu harmoniya zamanı dərdin təbiətə təsirini tərənnüm edən şair insan dünyasını Allahın bəxş etdiyi nemətləri məhv etdiyi üçün günahlandırır, cəmiyyəti gözəlləşdirmək funksiyasını icra etməli olan insanın quduzlaşmış hissiyyatı ilə mübarizə aparır. Bir insan kimi dünyaya mənfi təsirini deyən şairin “bu dünya mənlik deyilmiş”, “bu həyat mənimlə yola getmədi”, “alışa bilmirəm mən bu yollara” fikri ilə müxaliflik yaradaraq cəmiyyətə uyğunlaşa bilməyən “çağdaş insan” obrazını oxucusuna çatdırır. Şair özgəliklərə alışmayıb, öz şəxsi varlığını üstün tutur.
Kitabda təzadların ahəngindən formalaşan şeirlər çoxdur. Kədər və sevinc, nikbinlik və pessimistlik, kövrək notlar və fərəhli hisslər bir-birini əvəzləyir. Bu cəhətdən xəstəxana şeirləri taleyin acı gərdişinə etiraz motivinə köklənir. Tanrıdan gələn ağrıya dözən şair çətin anlarda ona həmdərd olan ürəyini onu tək qoyan insanlarla qarşılaşdırır. Bu üzləşdirmə zamanı qəlbdən boylanan Vətən, torpaq uğrunda canını qurban verən Şəhidlər, övladı üçün göz yaşı axıdan Şəhid anaları, Vətəni düşməndən azad edən İgidlər, Vətənin hər qarış torpağına bələd olan Dəli Dərviş xatırlanır. Yenə təzadlar başlanır: vətəni qoruyan oğullar və vətəni tərk edən gənclər, alınan torpaqlar və itirilən igidlər, Zəfər sevinci və anaların göz yaşı... Bunların poetik ifadəyə çevrilməsi insanların kimliyinin olduğu kimi tanıdılmasına xidmət edir və obyektiv qiymətləndirməni göstərir. Təzadlı dünyanın təzadlı insanlarına etirazı aşağıdakı misralarda reallığını tapır:
Qürbətlərə düşəndə
Vətəni səsləyirik.
Vətəndə olandasa
Bölünürük bölgələrə.
İbrahim Yusifoğlunun kitabında qocalıq mövzusuna da rast gəlirik. Bir tərəfdən bu tərənnüm insan ömrünün faniliyinə, digər tərəfdən həyatın sınağından keçən bir insanın uğuruna, müdrikləşmə yaşına işarədir. Qocalıq – gənclik qarşıdurmasında keçmişə həsrət qalan təcrübənin xatirələri canlanır, arzularla xatirələri, ümidlə reallığı qarşılaşdırır, “mən ölümün qonağıyam” deyən şair ömrün gur akkordu ilə son akkordunun ahəngini yaradır:
İnsantək yaşasa hər kəs həyatda,
Hələ gəncliyindən tapar ucalıq.
Ömrün müdrikləşən ahıl çağında,
Həmişə şərəflə yaşar qocalıq.
Tənhalaşma və zamanla dəyərlərin yerini başqa dəyərlərə ötürməsi motivi köhnə pencəklə ifadə edilir. İnsan taleyi ilə köhnəlmiş geyim arasında oxşarlığın qeyd edilməsi ilə şair metafora nümunəsi yaratmışdır. “Nimdaş pencəyə oxunan şeir”də əvvəlki illərə və hisslərə qayıdış poetik işlənmə baxımından uğurlu təsir gücünə malikdir. Son dayanacaqda yaşananları yada salıb xoş günlərə bağlılıq tamamlanma düşüncəsinə xidmət edir:
Bir vaxt geyilərdin ziyafətlərə,
Gözlər min heyrətlə sənə baxardı.
Yaman xoş gəlirdin şux afətlərə,
Duruşun, biçimin ürək yaxardı.

Heç nəyin dərdinə qalmazdın, vallah,
İşıq saçılardı düymələrindən
Xoşbəxt günlər idi o günlər, Allah,
Qəlbən öyünərdin əməllərindən.
Qocalığın payız, gəncliyin yaz fəsli ilə simvollaşdırılması poetik təfəkkürdə yenilik deyildir. Fəsillərin insan mənəvi dünyası, xarici görkəmi, ruhi vəziyyəti, sağlamlıq keyfiyyətləri ilə əlaqələndirilməsi bütün janrlarda əsas istifadə edilən priyomdur. Onun şeirlərində isə payız köhnəliyi, ömrün qəmli səhifələrini xarakterizə edir. Təbiətin dəyişməsi ilə insanın dəyişməsi iki cəhətdən assosasiya təşkil edir. “Payız havasıdı şair havası”, “Payız şeirləri yazacam daha”, “Nə yaxşı ki, ömrün payızı vardır” misraları yetkinləşmə anlayışına uyğundur. Digər tərəfdən ayrılıq motivi də əsasdır. Yarpaqların tökülməsi, yağan yağışların çoxalması – payız lövhələri kövrək notlardan xəbər verir.
İbrahim Yusifoğlunun məhəbbətdən bəhs edən şeirlərində sevgidən çox ruhi sarsıntılar, həsrət, iztirab və bu duyğulardan bezməyən aşiq vardır. “Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”, “Şeir oxuyursan titrək bir səslə”, “Mənə bir məhəbbət şeiri oxu”, “Yubandım”, “Mənim şeirlərimin sonası olarsanmı”, “Yaralanmasın” şeirlərində şair obrazı daha qabarıq nəzərə çarpır və daxili hisslərini müraciət ünvanına gizli yolla deyil, sadə dillə reallığa söykənən həyati motivlərlə çatdırır. İdealizə edilmiş emosiyalar şeirlərin mətnindən uzaqdır:
Görən nə tapmısan şeirlərimdə,
Onların sevincdən kədəri çoxdu.
Elə sinəmdəki dərdlərimin də,
Qədəri varsa da, hədəri yoxdu.
(“Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”)
Yaradıcı insanın mətnlərdən görsənən obrazı iki istiqamətdə tərənnüm edilir. Birinci istiqamət müəllifin özünü, həyatını, duyğularını, düşüncələrini əhatə edir. İkinci istiqamətdə isə şair başqa bir tanınmış şəxsiyyəti öz əsərinin obrazına çevirir. Nəsr və poeziyanın xüsusiyyətlərindən istifadə edib tarixi şəxsiyyətin cəmiyyətdə yeri və mövqeyini dəyərləndirmək və müəllif yanaşmasını ortaya qoymaq İbrahim Yusifoğlunun “Arpaçaydan Xəzərə” poemasında üzə çıxır. Əsər akademik İsa Həbibbəyliyə həsr olunub. Süjetin poeziyaya inteqrasiyası zamanı hiperbolik səciyyə yoxdur. Çünki onun məqsədi akademikin elm aləminə gəlmə yoluna nəzər yetirməkdir. Naxçıvanın Şərur rayonunun Danzik kəndindən Bakıya doğru istiqamət alan alimin həyat yolunu əhatə edən hadisələr – məktəb illəri, Universitet təhsili, müəllim kimi fəaliyyəti, Milli Məclisə seçkilər keçirilməsi – AMEA-da tamamlanır. Poemanın müəllim ata, müəllim qardaşla bağlı hissələrində şöhrəti dünyaya yayılan alimin yetişdiyi və kimliyini formalaşdıran mühiti diqqətə çatdırmaq əsas amildir. Tutduğu vəzifədə və elmi, mədəni, siyasi sahələrdə fəal iştirak edən ictimai xadimin təhsil illərinə qayıtmaq və cəmiyyətdə roluna diqqət çəkmək tarixi şəxsiyyətin faydalı əməyini təcəssüm etdirir:
Beləcə, ömrünü elmə bağlayır,
Arpaçay ruh verir duyğularına.
Xəzər də fərəhlə coşub çağlayır,
Alim övladının uğurlarına.
Arpaçayı iki yerə bölən Danzik kəndi kimi İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti də iki tərəfdən tərənnüm edilir: elmi və bədii. Keçid janrda alim və şair kimi ikilikləri reallaşdırma zamanı akademikin poeziyasından nümunələr poemaya daxil edilir. “Arpaçay əfsanəsi”nin poemada yer alması süjetin içində ideya bağlılığının qurulması üçün istifadə edilən uğurlu yanaşmadır. “Apardı sellər Saranı” xalq ruhunu ifadə edən bir misradır. Sevgilisinə qovuşa bilməyən Saranı aparan Arpaçayın aşıb-daşması əhvalatı İsa Həbibbəylinin qələmində əsl məhəbbətin rəmzi xarakteri daşıyır. O, iki sevən qəlbin nakam məhəbbətinə şahid olan Arpaçayın fəryadını, səsini fəlakətdən, qəmdən uzaqlaşdırıb təbiətin möcüzəsi kimi dəyərləndirməyi məsləhət görür:
Qəmli mahnı, kədər yükü sevmir ürək,
Arpaçaya
Əsrimizin təntənəsi əks olunan
Nəğmə gərək, nəğmə gərək!
İsa Həbibbəyli

İbrahim Yusifoğlu isə İsa Həbibbəylinin bu misralarındakı öyüdünü aşağıdakı şəkildə davam etdirir:
Arpaçayı! – gizlətmirik,
incimişdik biz də ondan.
Ancaq gördük günahsızdı,
Uzaqdı o nahaq qandan.
Böhtanlamış zaman onu,
Bulandırmış saf suyunu.
Dözəmmədi böhtanlara –
coşdu-daşdı,
başımıza oyun açdı.
İbrahim Yusifoğlu

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Bunu qorumaq, saxlamaq ümummilli, ümumdövlət vəzifəsidir” sözləri İsa müəllimin əsas iş prinsipi olmuşdur. Köklü elm ocağının dayaqları üzərində Yeniləşən Akademiya islahatının aparılmasının labüdlüyü məsələsinə İbrahim Yusifoğlu poemada toxunmuş, elmi müstəvidə akademikin apardığı siyasətin nəinki AMEA-nın, eyni zamanda gənc nəslin sağlam mühitdə gələcəyin memarı kimi yetişməsinə şərait yaratdığını etiraf etmişdir.
Poemanın obyektivliyi onda üzə çıxır ki, müəllif elm adamının daxili və mənəvi keyfiyyətlərini deyil, Azərbaycan elminə töhfələrini qələmə almağa üstünlük verir. İsa Həbibbəyli şəxsiyyəti elmin əsası kimi təqdim edilir.
İbrahim Yusifoğlunun “Arapaçaydan Xəzərə” kitabı ədəbiyyat nümunəsi kimi fərqli müstəvilərdən dəyər məfhumunu özündə birləşdirən şeirlərdən ibarətdir. Onun şeirləri yalnız tərənnüm etmir, cəmiyyətdəki hadisələrə və bu hadisələrdən başlanğıcını götürən duyğulara münasibət bildirir. Kathleen McLuskienin “The values of literary studies” kitabında qeyd etdiyi kimi “ədəbiyyatın dəyəri özlüyündə təkrar bir mülahizədir. Hər hansı bir yazını ədəbiyyat adlandırmaq onun dəyəri haqqında artıq bir iddia deməkdir”. İbrahim Yusifoğlunun oxuculara təqdim etdiyi şeirləri və “Arpaçaydan Xəzərə” poeması bu iddianın formalaşmasını təmin edən poetik mətnlərdir. Onu da unutmamalıyıq ki, bir kitabın, bir əsərin dəyər ölçüsü zamanın dəyişməsinə də tabedir. Şairin yaradıcılığının yaşamağa davam etməsi məzmun baxımından oxucunun seçici yaddaşının, sənətkarlıq cəhətdən isə tənqidçinin estetik dəyərləndirməsinin nəticəsində reallığını tapır. Müəllifin yeni nəşr olunan bu kitabının aqibətinin diri kitabların sırasında olmasını diləyir, “hələ öz şeirimi yazmamışam mən” deyən şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
Müasir ədəbiyyatda differensiallaşma prosesi inkişaf nöqteyi-nəzərindən çoxşaxəli bir istiqamətdə davam edir. Janrlarda və üslublarda eynilikdən fərqliliyə keçid cəhdi bu prosesə müsbət təsirini göstərməkdədir. Fərqlilik eyni mövzunu çatdırma bacarığında və üslubda, ədəbi simanın təxəyyül gücündə üzə çıxır. İqtisadi-coğrafi baxımdan bölgələrin fərqli strateji mövqeyi olduğu kimi ədəbiyyatda da ədəbi simaların xarakterik yaradıcılıq xüsusiyyətləri var. Xüsusilə, böyüyüb boya-başa çatdığı, havasını udduğu əraziyə sevgi və bu sevgini ifadə etmək istəyi günümüzün aktuallığını qoruyub saxladığı situasiyadır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İbrahim Yusifoğlunun yeni nəşr olunan “Arpaçaydan Xəzərə” kitabı bu duyğuların təcəssümü ilə zəngindir. Kitab 2025-ci ildə “Şirvannəşr”də işıq üzü görüb. Kitabdakı şeirlərdə insan mənəviyyatını məşğul edən düşüncələr, Vətən məfhumunun izahlı tərənnümü, payız təravətini xatırladan duyğular əks olunur.
İbrahim Yusifoğlunun şeirlərində insan hissləri təbiətin gözəlliyi ilə uyğunlaşdırılır. Bu harmoniya zamanı dərdin təbiətə təsirini tərənnüm edən şair insan dünyasını Allahın bəxş etdiyi nemətləri məhv etdiyi üçün günahlandırır, cəmiyyəti gözəlləşdirmək funksiyasını icra etməli olan insanın quduzlaşmış hissiyyatı ilə mübarizə aparır. Bir insan kimi dünyaya mənfi təsirini deyən şairin “bu dünya mənlik deyilmiş”, “bu həyat mənimlə yola getmədi”, “alışa bilmirəm mən bu yollara” fikri ilə müxaliflik yaradaraq cəmiyyətə uyğunlaşa bilməyən “çağdaş insan” obrazını oxucusuna çatdırır. Şair özgəliklərə alışmayıb, öz şəxsi varlığını üstün tutur.
Kitabda təzadların ahəngindən formalaşan şeirlər çoxdur. Kədər və sevinc, nikbinlik və pessimistlik, kövrək notlar və fərəhli hisslər bir-birini əvəzləyir. Bu cəhətdən xəstəxana şeirləri taleyin acı gərdişinə etiraz motivinə köklənir. Tanrıdan gələn ağrıya dözən şair çətin anlarda ona həmdərd olan ürəyini onu tək qoyan insanlarla qarşılaşdırır. Bu üzləşdirmə zamanı qəlbdən boylanan Vətən, torpaq uğrunda canını qurban verən Şəhidlər, övladı üçün göz yaşı axıdan Şəhid anaları, Vətəni düşməndən azad edən İgidlər, Vətənin hər qarış torpağına bələd olan Dəli Dərviş xatırlanır. Yenə təzadlar başlanır: vətəni qoruyan oğullar və vətəni tərk edən gənclər, alınan torpaqlar və itirilən igidlər, Zəfər sevinci və anaların göz yaşı... Bunların poetik ifadəyə çevrilməsi insanların kimliyinin olduğu kimi tanıdılmasına xidmət edir və obyektiv qiymətləndirməni göstərir. Təzadlı dünyanın təzadlı insanlarına etirazı aşağıdakı misralarda reallığını tapır:
Qürbətlərə düşəndə
Vətəni səsləyirik.
Vətəndə olandasa
Bölünürük bölgələrə.
İbrahim Yusifoğlunun kitabında qocalıq mövzusuna da rast gəlirik. Bir tərəfdən bu tərənnüm insan ömrünün faniliyinə, digər tərəfdən həyatın sınağından keçən bir insanın uğuruna, müdrikləşmə yaşına işarədir. Qocalıq – gənclik qarşıdurmasında keçmişə həsrət qalan təcrübənin xatirələri canlanır, arzularla xatirələri, ümidlə reallığı qarşılaşdırır, “mən ölümün qonağıyam” deyən şair ömrün gur akkordu ilə son akkordunun ahəngini yaradır:
İnsantək yaşasa hər kəs həyatda,
Hələ gəncliyindən tapar ucalıq.
Ömrün müdrikləşən ahıl çağında,
Həmişə şərəflə yaşar qocalıq.
Tənhalaşma və zamanla dəyərlərin yerini başqa dəyərlərə ötürməsi motivi köhnə pencəklə ifadə edilir. İnsan taleyi ilə köhnəlmiş geyim arasında oxşarlığın qeyd edilməsi ilə şair metafora nümunəsi yaratmışdır. “Nimdaş pencəyə oxunan şeir”də əvvəlki illərə və hisslərə qayıdış poetik işlənmə baxımından uğurlu təsir gücünə malikdir. Son dayanacaqda yaşananları yada salıb xoş günlərə bağlılıq tamamlanma düşüncəsinə xidmət edir:
Bir vaxt geyilərdin ziyafətlərə,
Gözlər min heyrətlə sənə baxardı.
Yaman xoş gəlirdin şux afətlərə,
Duruşun, biçimin ürək yaxardı.

Heç nəyin dərdinə qalmazdın, vallah,
İşıq saçılardı düymələrindən
Xoşbəxt günlər idi o günlər, Allah,
Qəlbən öyünərdin əməllərindən.
Qocalığın payız, gəncliyin yaz fəsli ilə simvollaşdırılması poetik təfəkkürdə yenilik deyildir. Fəsillərin insan mənəvi dünyası, xarici görkəmi, ruhi vəziyyəti, sağlamlıq keyfiyyətləri ilə əlaqələndirilməsi bütün janrlarda əsas istifadə edilən priyomdur. Onun şeirlərində isə payız köhnəliyi, ömrün qəmli səhifələrini xarakterizə edir. Təbiətin dəyişməsi ilə insanın dəyişməsi iki cəhətdən assosasiya təşkil edir. “Payız havasıdı şair havası”, “Payız şeirləri yazacam daha”, “Nə yaxşı ki, ömrün payızı vardır” misraları yetkinləşmə anlayışına uyğundur. Digər tərəfdən ayrılıq motivi də əsasdır. Yarpaqların tökülməsi, yağan yağışların çoxalması – payız lövhələri kövrək notlardan xəbər verir.
İbrahim Yusifoğlunun məhəbbətdən bəhs edən şeirlərində sevgidən çox ruhi sarsıntılar, həsrət, iztirab və bu duyğulardan bezməyən aşiq vardır. “Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”, “Şeir oxuyursan titrək bir səslə”, “Mənə bir məhəbbət şeiri oxu”, “Yubandım”, “Mənim şeirlərimin sonası olarsanmı”, “Yaralanmasın” şeirlərində şair obrazı daha qabarıq nəzərə çarpır və daxili hisslərini müraciət ünvanına gizli yolla deyil, sadə dillə reallığa söykənən həyati motivlərlə çatdırır. İdealizə edilmiş emosiyalar şeirlərin mətnindən uzaqdır:
Görən nə tapmısan şeirlərimdə,
Onların sevincdən kədəri çoxdu.
Elə sinəmdəki dərdlərimin də,
Qədəri varsa da, hədəri yoxdu.
(“Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”)
Yaradıcı insanın mətnlərdən görsənən obrazı iki istiqamətdə tərənnüm edilir. Birinci istiqamət müəllifin özünü, həyatını, duyğularını, düşüncələrini əhatə edir. İkinci istiqamətdə isə şair başqa bir tanınmış şəxsiyyəti öz əsərinin obrazına çevirir. Nəsr və poeziyanın xüsusiyyətlərindən istifadə edib tarixi şəxsiyyətin cəmiyyətdə yeri və mövqeyini dəyərləndirmək və müəllif yanaşmasını ortaya qoymaq İbrahim Yusifoğlunun “Arpaçaydan Xəzərə” poemasında üzə çıxır. Əsər akademik İsa Həbibbəyliyə həsr olunub. Süjetin poeziyaya inteqrasiyası zamanı hiperbolik səciyyə yoxdur. Çünki onun məqsədi akademikin elm aləminə gəlmə yoluna nəzər yetirməkdir. Naxçıvanın Şərur rayonunun Danzik kəndindən Bakıya doğru istiqamət alan alimin həyat yolunu əhatə edən hadisələr – məktəb illəri, Universitet təhsili, müəllim kimi fəaliyyəti, Milli Məclisə seçkilər keçirilməsi – AMEA-da tamamlanır. Poemanın müəllim ata, müəllim qardaşla bağlı hissələrində şöhrəti dünyaya yayılan alimin yetişdiyi və kimliyini formalaşdıran mühiti diqqətə çatdırmaq əsas amildir. Tutduğu vəzifədə və elmi, mədəni, siyasi sahələrdə fəal iştirak edən ictimai xadimin təhsil illərinə qayıtmaq və cəmiyyətdə roluna diqqət çəkmək tarixi şəxsiyyətin faydalı əməyini təcəssüm etdirir:
Beləcə, ömrünü elmə bağlayır,
Arpaçay ruh verir duyğularına.
Xəzər də fərəhlə coşub çağlayır,
Alim övladının uğurlarına.
Arpaçayı iki yerə bölən Danzik kəndi kimi İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti də iki tərəfdən tərənnüm edilir: elmi və bədii. Keçid janrda alim və şair kimi ikilikləri reallaşdırma zamanı akademikin poeziyasından nümunələr poemaya daxil edilir. “Arpaçay əfsanəsi”nin poemada yer alması süjetin içində ideya bağlılığının qurulması üçün istifadə edilən uğurlu yanaşmadır. “Apardı sellər Saranı” xalq ruhunu ifadə edən bir misradır. Sevgilisinə qovuşa bilməyən Saranı aparan Arpaçayın aşıb-daşması əhvalatı İsa Həbibbəylinin qələmində əsl məhəbbətin rəmzi xarakteri daşıyır. O, iki sevən qəlbin nakam məhəbbətinə şahid olan Arpaçayın fəryadını, səsini fəlakətdən, qəmdən uzaqlaşdırıb təbiətin möcüzəsi kimi dəyərləndirməyi məsləhət görür:
Qəmli mahnı, kədər yükü sevmir ürək,
Arpaçaya
Əsrimizin təntənəsi əks olunan
Nəğmə gərək, nəğmə gərək!
İsa Həbibbəyli

İbrahim Yusifoğlu isə İsa Həbibbəylinin bu misralarındakı öyüdünü aşağıdakı şəkildə davam etdirir:
Arpaçayı! – gizlətmirik,
incimişdik biz də ondan.
Ancaq gördük günahsızdı,
Uzaqdı o nahaq qandan.
Böhtanlamış zaman onu,
Bulandırmış saf suyunu.
Dözəmmədi böhtanlara –
coşdu-daşdı,
başımıza oyun açdı.
İbrahim Yusifoğlu

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Bunu qorumaq, saxlamaq ümummilli, ümumdövlət vəzifəsidir” sözləri İsa müəllimin əsas iş prinsipi olmuşdur. Köklü elm ocağının dayaqları üzərində Yeniləşən Akademiya islahatının aparılmasının labüdlüyü məsələsinə İbrahim Yusifoğlu poemada toxunmuş, elmi müstəvidə akademikin apardığı siyasətin nəinki AMEA-nın, eyni zamanda gənc nəslin sağlam mühitdə gələcəyin memarı kimi yetişməsinə şərait yaratdığını etiraf etmişdir.
Poemanın obyektivliyi onda üzə çıxır ki, müəllif elm adamının daxili və mənəvi keyfiyyətlərini deyil, Azərbaycan elminə töhfələrini qələmə almağa üstünlük verir. İsa Həbibbəyli şəxsiyyəti elmin əsası kimi təqdim edilir.
İbrahim Yusifoğlunun “Arapaçaydan Xəzərə” kitabı ədəbiyyat nümunəsi kimi fərqli müstəvilərdən dəyər məfhumunu özündə birləşdirən şeirlərdən ibarətdir. Onun şeirləri yalnız tərənnüm etmir, cəmiyyətdəki hadisələrə və bu hadisələrdən başlanğıcını götürən duyğulara münasibət bildirir. Kathleen McLuskienin “The values of literary studies” kitabında qeyd etdiyi kimi “ədəbiyyatın dəyəri özlüyündə təkrar bir mülahizədir. Hər hansı bir yazını ədəbiyyat adlandırmaq onun dəyəri haqqında artıq bir iddia deməkdir”. İbrahim Yusifoğlunun oxuculara təqdim etdiyi şeirləri və “Arpaçaydan Xəzərə” poeması bu iddianın formalaşmasını təmin edən poetik mətnlərdir. Onu da unutmamalıyıq ki, bir kitabın, bir əsərin dəyər ölçüsü zamanın dəyişməsinə də tabedir. Şairin yaradıcılığının yaşamağa davam etməsi məzmun baxımından oxucunun seçici yaddaşının, sənətkarlıq cəhətdən isə tənqidçinin estetik dəyərləndirməsinin nəticəsində reallığını tapır. Müəllifin yeni nəşr olunan bu kitabının aqibətinin diri kitabların sırasında olmasını diləyir, “hələ öz şeirimi yazmamışam mən” deyən şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!

Püstə RƏVAN,

AYB və AJB üzvü

ANAMA ƏLVİDA

(poema)

Dəhşətin anacan yeyir içimi,
Boynumu bükmüşəm bənövşə kimi.
Çəkmişəm içimə haray sədimi,
Kaş öləydim ana, sən ölən günü.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ana, mənim anam, neylədin belə,
Dayanıb səbr edib, dözmədin hələ,
Yerə-göyə sığmayan dəhşətin ilə,
Çevirdin başıma bütün dünyanı.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Qonaq kimi o gün gəlirdim ana,
Yaxınlaşıb sizə, sənə çatana.
Huh tufanı kimi düşdüm tufana,
Yummuşdun təzəcə o gözlərini,
Ana, boynubükük qoymusan məni!
Bir nöqtə ömürü saxladın niyə?
Haqq bilib ömrümü haqladın niyə.
Bağrımın başını oxladın niyə?
Nə haqla əlimdən, üzdün əlini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Nə olsun ki, diri gəzənim ama,
Ölürəm mən sənsiz, can yana-yana.
Bu dövrana lənət, lənət zamana,
Götürüb apardı əlimdən səni,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ömrünü həyatda yetirib sona,
Bəxş etdin yetimlik öz övladına.
Döndun bir dəfəlik torpağa ana,
Olmuşam tarımar, gör inləyəni.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Böyük dağdan dağım, sən idin ana!
Yanan çılçırağım sən idin ana!
Ən şirin növrağım, sən idin ana,
Qəbul etdim necə müsibətini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ey gözəl anam, hayana getdin,
Dərdlərin içində əriyib - itdin.
Qəm dolusu mənə, kədər içirdin
İndi duyuram mən hər zillətini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Göydə ulduz səni sanıram ana!
Odlanıb həsrətdən yanaram ana!
Dolu vurmuş sənsiz sanıram ana!
Mənə kim açacaq sənin süfrəni?
Boynubükük qoydun sən mən ana!
Bitib dayanmışam daşın yerinə
Sözləri qatmışan biri - birinə,
Yaş düşdü gözümdən hər bir sətrinə,
İstərəm eşitmək o xoş səsini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Yox olub uçulub, arxamda dağım,
Əbədi qaraldı, yanan çırağım.
Büründü kabusa şirin növrağım,
Olarmı unutmaq söz - söhbətini?
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Bağından-bağçandan bir gül üzmərəm,
Əkib - becərdiyin, yurdda gəzmərəm.
Yaratdığın mülkdə, sənsiz gəzmərəm,
Görürəm hər yerdə sənin yerini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Qəlbimi naümüd duman alıbdı,
Məni niyə fələk belə salıbdi?
Sənə deyəcəyim, sözüm qalıbdı,
Kədər aldı qəlbimi, gözümü qüssən,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Çaxıb şimşək kimi, parlayıb getdin,
Seller kimi coşub, çağlayıb getdin.
Dünyanı dünyaya calayıb getdin,
Bu dünyadan niyə üzdün əlini?
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Səndən vəfalısı yox idi mənə,
Rəvac verdin necə, bu ölümünə.
Fələk amansızlıqla qıydı özünə,
Görməmişdim belə insafsız ölüm,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Rayona getmərəm, anam yoxdursa,
Ağla yetim gözüm, dərdin çoxdursa.
Dönük ollam mən də, dönük baxtısa
Yanıram üstümdən çəkdin kölgəni,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Ana deyib hər gün, ürək dağlaram,
Sağalmaz içimdə yara bağlaram.
Bir küncə çəkilib, gizli ağlaram,
Bəzəyəndə bahar çolü - cəməni.
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Hamı döndü sənsiz gözümdə yada,
Kimsəsiz bu dünya, tənha bir ada.
Atəşə büründüm alova - oda,
Yarandı ahımdan dağların çənin,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Elə bir dağam ki, çəkilməz mənəm,
Pənahım sən idin, güvəncin mənim
Dünya sənsiz mənə kəsilir qənim,
Bilməmişəm yoxsa sənin qədrini?
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Səsindən doymadım, özündən
sənin,
Üzündən, ətrindən, gözündən sənin.
Doymamışam vallah özündən sənin
İtirmişəm sənsiz gündüz - gecəni,
Boynubükük qordun, sən meni ana!
Deyim açılan çiçəyə açmasın,
Söyləyin çaylara, bu yaz axmasın.
Durub göydən günəş, yerə baxmasın,
Görməsin gözümdən axan yaşları,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ömür kitabına sən möhür vurdun?
Belə nədən bezib, matəmi qurdun?
Fələk şirin canının, qəsdinə durdu,
Bilirdim əzəldən belə olacaq,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Dadsız-tamsız olub, yeyib-içməyim,
Mənasızdır daha sözə keçməyim.
Sən olan dünyaya qalıb köçməyim,
Gözlərəm fələyin o möhlətini,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Ən ağır dərd budur, demə ay anam!
Bu dərdə əyildim, sarsıldım yaman.
Yanıqlı bir neyəm, sızlayan kaman,
Səmalar götürmür fəryad səsimi,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Dözümlü səbirli, cəfakeş idin,
Çatmadım vaxtında olum köməyin.
Bunu danaramsa, haramdı südün,
O böyüklüyünü, o haqq səsini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Dərdini gizlədib, hey gülümsədin,
Əsas mətləbini açıb demədin.
Düşündün içində, giley etmədin,
Düşündükcə sənin hər zəhmətini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Saxladın qəlbində, ağrını, sözü,
Hər şeyi gizlədib, qorudun bizi.
Qəlbimi yandırır bu dərdin közü,
Anladıqca sənin nə çəkdiyini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Zəhmətkeş, qayğıkeş, mərdanəliyin,
Övladlar yolunda pərvanəliyin.
Paklıqda, saflıqda birdanəliyin,
Görmüşəm həmişə şirinliyini,
Boynunükük qoydun, sən məni ana!
Həyatda səmimi mehriban oldun,
Günəş kimi batdın, gül kimi soldun.
Xayalsan indi də, xəyala döndün,
Şirin xəyallarda yaşadım səni,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Təbiətin həlim xoş təbəssümün,
Əzab - əziyyətə olub dözümün.
Yaraşmayır sənə, belə ölümün,
Ayrılıq şərbətin içib camını,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Bir bayquş uladı bu gecə çöldə,
Nə xəbər var dedim, görəsən eldə.
Demə, dünyasını anam dəyişir,
Boyadın qaraya payız günəşin,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Bəd xəbər bir anlıq, düşdü ellərə,
Qoşuldun küləyə, əsən yellərə.
Mələksən uçmusan uca göylərə,
Əsirgəyib məndən öz kərəmini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ətrini çiçəklər, güllər verəmməz,
Bülbüllər səsini, sellər verəmməz.
Bir kimsə yerini, ellər verəmməz,
Qayğına möhtacam qəzirəm ana!
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Alışıb-əridim, yanan şam kimi,
Qurd gəmirir sanki mənim içimi.
Kimi lənətləyim, bilmirəm kimi,
Edəmmirəm qəbul bu qismətini,
Boynubükük qoydun, sən bizi ana!
Hansı qaradinməz oldu düşmanın?
Qara yaylıq kimi, qaraldı qəlbin.
Qırıldı kövrələn büllür ürəyin,
Bu geniş dünyadan doydurdu səni?
Boynubükük qoydun, sən bizi ana!
Mənim ey əzizim, ey müqəddəsim,
Yoxdur səndən qeyri, özgə bir kəsim.
Əl - qolum boşalıb, batıbdı səsim,
Göstər rəhmini mərhəmətini,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
İlk odum - ocağım, yuvam əlvida,
Əlbida, analı dünyam əlvida!
Tək- tənha ağlaram, anam əlvida!
Tuturam müqəddəs, hər xatirəni,
Ana boynubükük qoymusan məni!

QHT layihəyə yekun vurub

"Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər" İctimai Birliyinin "Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırım qurbanlarının tədqiqi" layihəsinin icrası başa şatıb. Layihəyə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) iclas zalında mətbuat və ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə yekun vurulub. Tədbirdə əvvəlcə dövlətimizin müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda Şəhid olanların və repressiya, soyqırımı, deportasiya qurbanlarının xatirəsi ehtiramla yad edilib. Layihə rəhbəri Tamxil Ziyəddinoğlu Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə layihənin dəstəklənməsinə görə, Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun qurucu sədri Umud Rəhimoğluna isə layihənin icrasına yaratdığı şəraitə görə minnətdarlığını bildirib. Tədbirə qatılanlarla ümumi tanışlıqdan sonra Umud müəllim qonaqları salamlayıb, xoş gəldiniz deyib. Belə mühüm layihələrin vacibliyini qeyd edərək, Qərbi Azərbaycanda ermənilərin torpaqlarımıza hakim olmaları, soydaşlarımıza qarşı aparılan amansız soyqırımı haqqında danışıb. Yaratdığı təşkilatın bu illər ərzində gördüyü işlərdən söhbət açıb.
Layihənin məqsəd və məramı barədə məlumat verən “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin sədri Tamxil Ziyəddinoğlu qeyd edib ki, layihəmizin məqsədi Azərbaycan tarixindən ayrı salınmış Qərbi azərbaycanlı repressiya, soyqırımı və deportasiya qurbanlarını tədqiq etmək, gənc nəsli ata yurduna qayıtmağa təşviq etməkdir.
Layihəmizin birinci tədbiri Zəngilanda Şəhid Müşfiq ağa oğlu Vəliyevin məzarını ziyarətlə başlayıb. Xatırladaq ki, Müşfiq 1988-ci ildə, 17 yaşındakən doğulduğu Qafan rayonunun Kirs kəndindən silahlı erməni quldur dəstələri tərəfindən qovulub. Azərbaycanın Ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizəyə qoşulan Müşfiq Zəngilan rayonunun Şərikan kəndində, Kollu Qışlaq, Şatazır, Rəzdərə kəndlərində, Cəbrayılın müdafiəsində, Qubadlı rayonunun Xanlıq kəndi ətrafında gedən döyüşlərdə fəal iştirak edib. Düşmənin xeyli canlı qüvvəsini məhv edərək şəhid olub.
İkinci tədbirimiz Laçın rayonunun Qarıkaha kəndi yaxınlığındakı tənha şəhid məzarını ziyarətlə başlayıb, Əslən Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur mahalından olan ziyalılar, şair və yazıçıların 3 ay əvvəl Bəylik kəndinə-doğma ocaqlarına qayıdan yerli sakinlərlə görüşməsi ilə davam edib. Sonra Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə Abşeron rayonunda məskunlaşmış Qərbi azərbaycanlı ziyalılar, rayon gəncləri, Masazır, Qobu, Saray, Ceyranbatan, Mehdiabad ictimaiyyətinin nümayəndələri və rayon könüllülərindən ibarət yeniyetmələrlə görüş olub.
Növbəti tədbirimizdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universititində professor - müəllim heyəti ilə qazilərin, tələbələrin görüşü olub. Tamxil Ziyəddinoğlunun 1988-ci ildə 16 yaşındakən Qərbi Azərbaycanının Vedibasar mahalından erməni faşistləri tərəfindən qovulan Şaiq Məmmədovun keçdiyi şərəfli döyüş yoluna həsr edilmiş “Ölümü öldürənlər” filmi nümayiş olunub. Bu tədbirdə tələbələrə erməni-daşnaklarının 1905, 1918, 1947-1953 və son olaraq XX - ci əsrin 80- ci illərindən başlayaraq , Qərbi Azərbaycan türklərinə qarşı qəddarlığı, amansızlığı barədə məlumat verilib.
Yekunda isə tədbir iştirakçıları yazıçılar, jurnalistlər, tələbə-jurnalistlər olduğu üçün tam sərbəst şəraitdə hər kəs sualını verib, ürək sözlərini söyləyə bilib. Uzun illər AzTV və İTV-də müxtəlif vəzifələrdə çalışan Akif Cabbarlının 2013- cü ildə, ümidlərin qırıldığı zaman yazdığı " Biz o şəhərə qayıdacağıq" baslıqlı məqaləsinə Tamxil müəllimin yazdığı “Akif müəllim sizə yeni- yeni yaradıcılıq uğurları, bir də səbr diləyirəm. Səbrli olun ki, Kənanlarımız(Akif Cabbarlının nəvəsi) böyüsün. Kənanlarımız böyüsün ki, arzularımız çin olsun. Mən Şuşanı heç görməmişəm. Kənan balaya de ki, məni də Şuşaya aparsın, amma orada saxlamasın. Zəngəzura - öz dədə- baba yurduma yola salsın. Mən haqqa orada - doğulduğum torpaqda qovuşmaq arzusundayam. Çünki yaşamaq hüququm da, ölmək haqqım da ordadı. Siz deyirsiniz biz balaların böyüməsini gözləməməliyik. Əslində elədir. Amma həqiqət bambaşqadır, qardaş. Nə qədər ki, Azərbaycanın dövlət dilini bilməyən xarici işlər nazirimiz, Dövlətimizin himnini ya bilməyən, ya da oxumağa utanan generallarımız var bizi Şuşaya aparan olmayacaq.”
Sözün bu məqamında "Zəngəzur Cəmiyyətləri”İctimai Birliyinin sədri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Hacı Nərimanoğlu-"Şükürlər olsun ki, Şuşaya getdik”-deyərək sözə başladı. Dedi ki, həm də 44 günlük müharibənin rəmzi olaraq 44 Şəhid ailəsi üzvlərilə getdik. O şəhidlərin ailə üzvlərilə ki, Şuşa uğrunda döyüşüb Şuşaya çatmadan Şəhid olublar. Bəli, getdik, Azərbaycan Ordusunun qüdrəti, Dəmiryumruğun sayəsində, qardaşım Tamxilin “Vətən sənə canım fəda” layihəsini icra eləməyə getdik. Necəki Şuşaya getmişik elədə Zəngəzura gedəcəyik.
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Leyla Calalova, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru " Bütöv Azərbaycan" qəzetinin redaktoru İlham Məmmədli, Əməkdar jurnalist Az.Tv -nin əməkdaşı Azad Müzəffərli, Yazıçı, bir neçə hekayə və romanlar kitabının müəllifi, Az.TV- nin əməkdaşı Azər Qismət, tanınmış tədqiqatçı-hüquqşünas, “Müvəkkil” hüquq mərkəzinin sədri Səməd Vəkilov, "Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva, müstəqil jurnalist Əntiqə Rəşid ( Aslan ), " Xudafərin" qəzetinin baş redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şakir Albalıyev “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin müxtəlif dövrlərdə həyata keçirdiyi layihələrdən söhbət açıblar. Qeyd ediblər ki, “Dezinformasiyalar təhlükəsizliyimizə təhdiddir”, “Hərə bir əsgər, hər ev bir səngər” layihələri də ərazilərimizin işğalda olduğu vaxtlarda vacib missiya üçün həyata keçirilib. Bu gün yekunlaşdırılan "Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırım qurbanlarının tədqiqi" layihəsi də çox vacib, dövlətimizin yürütdüyü milli strategiyaya uyğundur. Əslində Azərbaycan tarixindən ayrı salınan Qərbi azərbaycanlıların irsinin tədqiqinə çox bğyük ehtiyac var. Odur ki, belə layihələr davamlı olmalıdır.
Tamxil müəllim mətbuat nümayəndələrinə bildirib ki, Azərbaycan Respublikasının Qeyri - Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maddi dəstəyindən əlavə, agentliyin icraçı direktoru Aygün xanım Əliyeva layihənin icrası zamanı lazım olan mənəvi, təşkilati dəstəyini də əsirgəməyib. Layihə rəhbəri layihənin icrası zamanı yerlərdə üzləşdikləri çətinlikləri keçmək üçün göstərdiyi operativ köməyə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının QHT- lərlə iş və kommunikasiya şöbəsinin QHT-lərlə iş sektorunun müdiri Tural Əliyevə minnətdarlıq edib.
Sonra Fikrət Orucov, Misir Aslanov və Vahid Gülmalıyev layihənin icrası zamanı göstərdikləri dəstəyə görə İctimai Birliyin təsis etdiyi “Vətənoğlu” Fəxri Diplomu ilə təltif olunublar. “Güllə səsinə açılan qapı” kitabı BAMF kitabxanasına və tələbə- jurnalistlərə hədiyyə edilib. Rəssam Firdovsi Hacıyev çəkdiyi əsgər portretini Hərbi Jurnalistlərə hədiyyə edərək, onlara çətin və şərəfli işlərində uğur arzulayıb. Rəsmi hissədən sonra üstünə QHT Agentliyinin loqosu həkk olunmuş tort kəsilib. Saat 12-dən toplaşan qonaqların çay süfrəsi arxasında davam edən şirin söhbətləri 16-30-a qədər uzanıb. Xatirə şəkli çəkdirilib.

Hüseyn İSAOĞLU,
yazıçı - publisist,
AYB-nin və AJB-nin üzvü.

ÖTƏRXAN ELTAC

ŞƏHİD SURƏTİDİR BOY ATAN ÇİÇƏK
(ikinci hissə)
Ağdam... düşmənə aman verməyən, amma düşmənin amansızlığına məruz qalan, köksü dağ-dağ olan ruhlar şəhəri... Ağdam... amansız yağılara qarşı keçilməz sipərə çevrilən, güllədən bağrı şan-şan olan əzəmətli qala şəhərim... Ağdam – adı gələndə düşmənin canına vəsvəsə düşən, cəsur, dəliqanlı oğullarının baxışlarından xoflanan, qorxudan sarılığını udan qarı düşmənin iştah çəmbəri, yaxud dəyanətli oğulların qeyrət düşərgəsi... Ağdam – bir yanı aranlı, bir yanı dağlı, bir yanı cəh-cəhli, bağlı-bağatlı, bir yanı gündüşər yaşıl ormanlı, bir yanı suların çağladığı yer, bir yanı gur səsli, muğam sədalı, bir yanı Səxavətli, Arifli, Mənsumlu, Nəzakətli, Təyyarlı doğma diyarım. Səni sənsiz, sənsiz sənlə yaşadım uzun illər. Ağrılara tab gətirmyim damarlarımda axan “Segah”ın harayı, acılara dözməyim “Cahargah”ın ərşə qalxan fəryadı idi. Bəlkə də ana laylası qədər həzin olan “Rast”ın, Allahverdi, Sənan və Yaqub kimi oğulların qüdrətindən ilhamlanan “Qatar”ın ruhları vəcdə gətirən hikməti olmasaydı, susuzluqdan quruyan çiçək kimi vaxtsız-vədəsiz solub gedər, düşmən caynağında didim-didim olan torpağa qarışardım. Qarışardımmı?! Nəfəsim dəyməyən, əlim yetməyən, ünüm çatmayan torpağa qarışmaq bu qədər asan idimi bəyəm?! Bilmirəm.
Daş üstündə daş qalmayıb, daşdan da qisas alıblar. Daşların bağrı da güllədən deşik-deşik olub. Daşlar da köksündə qəlpə gəzdirir, ağaclar da. Hərdən düşünürəm ki, kaş mən də daş olaydım, sinəmdəki yaraları min illərin o üzünə daşımaq üçün... Çünki həsrətli, ələmli, niskilli ömrümü başa vurandan sonra köksümdəki qəlpələrlə birlikdə gömüləcəm qara torpağa. Unudulacaq... dərdlər də, sevinclər də, düşmənə olan nifrət də, aldığım yaralar da. Unutqanlıq ruhumuzdadır deyəsən. Düşmənin nə qədər əzazil, zalım, qəddar olduğunu bu qədər tez unuduruq təəssüf ki.
Ağdam... xarabalığın rəngsiz illüstrasiyası... Sənə baxmaq cürət istəyir, təpər istəyir. Qollarımı boynuna dolamaq, sarılmaq, hönkür-hönkür ağlamq keçir könlümdən. Şəhidlərin qanından boy atan ağaclardan utanıram. Susuzluqdan quruyan çinarların xiffəti göynədir içimi. Dəli-dolu oğulların harayı, Bəxtiyarın, Əlinin vaxtsız axıdılan qanı, Xuraman ananın ağbirçək öyüdü parçalayır qəlbimi.
Ağdam... səni kərpic-kərpic, səni mismar-mismar söküblər. Çünki sən onlara qənim idin əzəldən. Ona görə də qisas almağa çalışdılar. Odlara qaladılar.
Nə qədər ağrılı, göynərdici olsa da, sinəm göyüm-göyüm göynəsə də, viranəlikdən boy atan çiçəklər ümid işığı kimi qabardır sinəmi. Yenilməz oğulların rəşadətini düşünəndə 44 günün hikməti silkələyir ruhumu. Hicran, ayrılıq, niskil dağarcığına dönən qəlbim bir anda riqqətə gəlir. Qürur hissi silkələyir vücdumu. Şükür edirəm, şükür edirəm ki, tarixlərə imzasını həkk eləyən yenilməz bir xalqın övladıyam.
Artıq yenidən boy atırsan, sənə dönən oğullar sənə nəfəs verib cana gətirməkdədir. Artıq məhəllələr sıralanıb, küçələr boy verib.
Veteran qardaşımız İlqar əyləci basmasaydı, bəlkə də avtomobildə olduğumu hələ gec xatırlayacaqdım. Gördüklərim xəyallarıma qoşulub üz tutmuşdu qərbə tərəf. Arzularımın çiynində Əsgəran istiqamətində irəliləyirdik.
-Yaman xəyala dalmısan, - İlqar dilləndi.
Nəsə demək istəsəm də, bacarmadım. Səsim batmışdı elə bil. Hiss etdim ki, kövrəlmişəm möhkəmcə.
-Səsin çıxmır, dağlar oğlu? – İlqar bir daha səsləndi.
Könülsüz-könlüsüz cavablamağa çalışdım.
-Az öncə yolun kənarında bir tank gördüm, deyəsən düşmən tankı idi.
-Bəli, əsgərlərimizin əl işi idi, sənət əsəridir. Onu muzeyə qoyub gələcək nəsillərə göstərmək lazımdır.
İlqar sözünü tamamlamamış Təvəkkül müəllim (təqaüddə olan polis rəisi) dilləndi:
-Doğrudan da gözəl yerlərdi. Düşmən yaxşı bilir harada yaşamaq lazımdır. Ona görə də hər qərinədənbir iştahlanır. Bizimkilər də cavabını verib geri oturdur. Amma bu dəfə birdəfəlik kəsdilər ayaqlarını. İnanıram ki, bir daha bu torpağa ayaq basa bilməyəcəklər.
-İnşallah ki, elə də olacaq, rəis.
Yenə də sükut çökdü.
Yol növbəti dəfə burulanda qala divarları ilə üzbəüz idik.
-Saxla, saxla!
Səsim yüksəlmişdi deyəsən.

Ağcabədi qış yataqlarına bu yol aparırdı bizi. O zaman orta məktəbdə oxuyurdum. Hər dəfə qışlağa gedəndə sürücüdən xahiş eləyirdim ki, avtobusu saxlasın, Əsgəran qalasını ziyarət edim. O da ironiya ilə üzümə baxıb artırırdı sürəti. Ümid eləyirdim ki, növbəti dəfə gələndə başqa sürücü olacaq, yəqin o, məni başa düşər. Amma o da əvvəlki kimi fərqinə varmadan qazı artırırdı. Mən də sürücünün qarasına o qədər deyinirdim ki... Cümhuriyyət dövrünün generallarının o qala ətrafında düşmən ordusuna qarşı mübarizəsi haqqında xəbərləri yoxdumu görəsən?! Nəsib bəy Yusifbəylinin düşmənə vurduğu zərbədən, itki verilsə də qalanın düşməndən təmizlənməsindən xəbər tutmayıblarmı sürücü əmilər?! İnsan keçmişinə bu qədərmi laqeyd olar?! Elə hey gileylənirdim.
Bu dəfə İlqar sükanı sola burdu. Avtomobil yoldan çıxıb qala qapısında dayandı. İllərin həsrəti gözlərimdə nəmə çevrildi. Daşların yanağını oxşayırmış kimi sığal çəkdim. Köksünə qısıldım qalanın. Analıq hissini duymaq çətin deyildi. Qollarımı boynuna doladım. Öpdüm yanaqlarından. Asfaltdan qalxan ilğım yanağımı qarssa da, məmnun idim halımdan. Amma düşüncələrimin narahatlığı hələ də içimdə idi. Görəsən bu möhtəşəm, əzəmətli qalanı yararaq yol çəkmək o qədər vacib idimi?! Qalanın alt hissəsindən çəkmək mümkün olduğu halda niyə bunu etmədilər?! Düşündükcə elə zənn etdim ki, yarılmış divarın yaralarından qan sızır.
Qala divarlarına toxunanda mənə elə gəldi ki, əcdadlarımızın nəfəsini duydum. Qılıncın, qalxanın səsini, atların kişnərtisini eşitdim. Duyğulandım bir daha. 44 günlük savaşın cəsur döyüşçüləri sanki əl eləyirdi kənardan. Beləcə, şükür duamı etdikdən sonra günümüzü şəkilləndirib yola rəvan olduq.
Qarşıda Xocalı vardı. Sinəmizin göynərtisi, qaysaq tutmayan yaralarımızın ağrısı, illəti. Düşmənin ən çox işgəncə verdiyi, əzaba düçar etdiyi, qoca, cavan demədən zillət verdiyi, əhalisini soyqırımına məruz qoyduğu, köksündə həm də 366 yaranın olduğu Xocalıya tərəf gedirdik. Sanki havada qan qoxusu vardı. Mənə elə gəldi ki, ətrafdan boylanan çiçəklərin hər biri bir şəhidin surətidir. Həm də baxışlarında qürur, məmnunluq var. Çünki əzəli və əbədi sahiblərinin ayaq tappıltısını rahatlıqla duya bilirlər.
Sehirli aləmə düşmüşdüm. Sanki çiçəklər məni haraylayır, “mənə də bax, mənə də sığal çək, məni qə qoxla” deyirdi. “Bir qalanın sirri” filmindəki Elşən zənn etdim özümü. Dil açan kitablar “məni oxumasan çiçəklərin, quşların sirrini öyrənə bilməyəcəksən”, - deyirdi. Burada isə çiçəklər haray salıb: “məni qoxlamasan filan şəhiddən xəbər tutmayacaqsan” - deyə hıçqırırdı elə bil. Aman Allah, necə də dəhşətli mənzərə idi.
Hava limanını öz canı, qanı bahasına qorumağa çalışan Əlifin, silahsız, ayaqyalın, başı açıq camaatın təhlükəsiz yerə çıxarılmasında fədakarlıq göstərən Tofiqin, əhalinin ölümdən qurtulması üçün düşmənin qarşısına ətdən sipər çəkən Ələsgərin, isti ocağının, ana yurdunun yağmalanmasına göz yummayan, düşmənə qan udduran David və Şahin qardaşlarının, Sərvanın, qəhrəmanlıq dastanı yazan Füzulinin, Eldarın, İbrahimin, qorxmazlıq mücəssiməsi İslamın, Hikmətin, Telmanın, Orduxanın, düşmənin kabusuna çevrilən Arazın, cəsarəti ilə hər kəsə örnək olan Aqilin və 2 yaşlı Nişanənin, 1275 girovun, tamamilə məhv olan 8 ailənin, yaşlı nənə-babaların, dilsiz körpələrin və hələ də vücudunda qəlpə gəzdirən qazilərin fəryadı yolumdan əylədi məni. Hıçqırtımı boğa bilmədim. Düşmənin vəhşiliyinə, məkrli xislətinə, əqidəsinə, amansızlığına lənət oxuya-oxuya özümü ovundurmağa çalışdım. Amma faydası yox idi. Hündür binaların qarşısından keçərkən əlində bayraq yelləyən bir uşağa sataşdı gözüm. Üçüncü mərtəbənin eyvanından boylanırdı, dağların arxasından yenicə boylanan günəş kimi... Sanki “xoş gəlmisiniz, qədəmləriniz mübarək olsun, burada olmaq qürur verir insana” deyə salamlayırdı bizi. Üzünün cizgilərini seçə bilməsəm də, mənə elə gəldi ki, yanaqları sevincdən allanıb. Hətta elə zənn etdim ki, gülüşü qulaqlarımı cingildədir. Bayrağın rəngi hopmuş qızcığazın təbəssümü ovqatımı təzələdi. Qismən də olsa ağrılardan silkindim bir az.
Xeyli rahatlanmışdım. Çünki xarabalığın içindən boy atan Xocalı artıq pöhrə verib, qol-qanad açıb. Şəhid qanı ilə daha da müqəddəsləşən torpaq göylərə baş çəkən binaların təməlini möhkəmləndirir, dayanaqlılığını artırır nə yaxşı ki... Amma ağrılı hicran şirin vüsala çevrilsə də, yaraların sağalması uzun illər zamanın boğazından əl çəkməyəcək.
Şükür ki, Xocalı ağrılardan qurtulub sabaha dikələn yola işıq tutmaqdadır. İşığın gur, yolun çıraqban olsun, Xocalı!
...Tozlu-torpaqlı yollardan keçib Xanın kəndinə yaxınlaşdıq. Bir zaman aylarla qonağı olduğum şəhəri addım-addım dolandıq. Gur fəvvarəli parka – məşhur pianonun öz ifaçısını gözlədiyi məkana enib, buz su ilə əllərimizi yuyub, sərinlik tapdıq. Dişgöynədən dağ suyu əziz balası kimi dodaqlarımızdan öpdü. Çıraqban, əl-əlvan küçələrlə Qarabağ Universitetinə tərəf irəlilədik. Bu günü gördüyümüz üçün qürurumuz köksümüzü qabartdı. Beləcə, “Sərin” restoranında dostumuz Faiqin qonağı olduqdan sonra gilənarın, qara tutun dadına baxıb qala şəhərə - Şuşaya tərəf yol aldıq.
...Ağa körpüsü. Və ətrafda gedən tikinti-quruculuq işləri sabahımıza işıq tutur. Məhz o işıq bütün dünyanın diqqətini Xankəndiyə yönəldib. Şəhərin mədəni, elmi, siyasi mərkəzə çevriləcəyi şübhəsizdir.
İsa bulağına enəndə azan səsi dərələrdə əks-səda verdi. İlahi, qüdrətinə şükür, deyib fürsəti dəyərləndirdik. Buz suda dəstəmaz alıb ruhumuzu rahatladıq. Gur meşə, ulas, vələs, ağcaqayın ağacları, mərsin, itburnu kolları, bir də günəşin üzünü örtən əlçatmaz, boyubilinməz ağacların kölgəsində dincəldikdən sonra ana yurda – Laçına üz tutduq. Məhəbbət Kazımovun səsi pəncərədən ətrafa yayılırdı. Artıq niskil, kədər arxada qalmışdı. Avtomobil dolayı yollarla irəlilədikcə, çiçəklərin ətri salona dolur, feyzyab edirdi hər birimizi.
Sərin hava barıt deyil, çiçək qoxuyurdu. Quşların çikkiltisi yaşıl yarpaqların pıçıltısına qarışıb ovsuna çevrilmişdi. Bir tərəf seyrək meşəlik, hündür qayalıq, digər tərəf isə sıx orman və bir-birindən ətirli güllərin kök saldığı yamacdan ibarət idi. Əlçim-əlçim pəmbə buludlar günəşin qarşısını kəsməyə tələsirdi sanki. Bəlkə də bizi yandırıcı istidən qorumağa çalışırdı.
İlqar sükanı sola burdu, avtomobil əsas yoldan çıxıb sıx meşəliyə girdi.
-Elə burada dincimizi alaq, sonra davam edərik, - rəis dilləndi.
Hündür ağaclar yola kölgə salmışdı. Sərinlik adamı özünə çəkirdi. Avtomobil meşənin dərinliyinə doğru irəlilədikcə, ayrılığın acısı vücudumuzu tərk edir, yanaqlardan təbəssüm bərq vururdu. Şırıltı nəğmə qoşurdu dərələrdə.
-Hə, bu da Turşsu bulağı, - İlqar dilləndi.
Bulağın başında 10-12 nəfər əyləşmişdi.
-Görəsən çoxmu gözləyəcəyik, səhv etmirəmsə saat yarımdan bir qaynayır.
-Yox, gəlişimiz şərəfinə bizi gözlətməz, axı xeyli yolumuz var. Cavabım hər kəsi ümidləndirdi. Elə çeşmənin başına çatmışdıq ki, çoşub-çağladı. Sanki yerin təkində özünə yer tapa bilməyib, nəfəsi daralıb, aydınlığa çıxmağa çalışırdı. Əl-üzümüzü yuyub doyunca içdikdən sonra üstəlik qablarımızı da doldurduq.
Vaxt tamam olan kimi su taqətdən düşüb borunun boğazına tıxandı. Bəlkə də gün işığından qorxub çəkildi qınına. Min dərdin məlhəmi olan Turşsuyun 7 dəqiqəlik fəvvarəsini görmək, doya-doya içmək üçün saat yarım deyil, günlərlə gözləməyə dəyər.
Füsunkar meşənin cazibəsindən vəcdə gəlib bir ağız muğam oxuyan xanəndə kimidi Turşsu bulağı. Möcüzəvi gözəlliyi ilə yoldan keçənləri heyran edən qəmzəli qız kimidi bu şəfa qaynağı. Ətri ilə könülləri ovsunlayan çəmən çiçəyidir illərlə həsrətində olduğumuz bu məlhəm çeşmə. Bu çeşmədən qidalanan oğul və qızların dəyəri, qiyməti, elə, obaya bağlılığı, vətənpərvərliyi, dosta səxavəti, vəfası, qeyrəti ölçüyəgəlməzdir. Çünki bu məlhəm su ölçü meyarıdır. Damarlarda axdıqca, keyfiyyəti cilalayır, dəyəri artırır, vücudu sağlamlığa qovuşdurur.
Ayrıla bilmirdik bulaq başından. Doyunca içsək də, doymamışdıq elə bil. Nə isə... günümüzü şəkilləndirib yola varid olduq.
Bu da Saxsı bulaq.
Bura hər kəsin bəyəndiyi bir məkan - ən çox da pitisi ilə məşhur olan restoran idi. Gedəndə də, gələndə də marşrutlar mütləq burada saxlayar, yeməklərin dadına baxmadan keçməzdilər. Qarşısındakı buz su da dərdlərin məlhəmi idi. Hazırda restoranın əvvəlki görkəmindən əsər-əlamət qalmasa da, bulaq həminki kimi çağlayır, gedənləri yolundan əyləyir.
...Ah, ulu dağlar, ah, gur meşələr. Neçə illərdi üzünə həsrətik. Bu illər ərzində nə yelin yanağımızı oxşayıb, nə küləyin telimizə sığal çəkib. Yeddiqatın yeddi qatından keçən ağrılar boğazımızdan dərd kimi asılıb. Amma yaxşı ki, ümidimiz heç vaxt öləziməyib. Dönəcəyimiz günə doğru inamla addımlamışıq. İnamımız və imanımız bizi haqqa – torpaqlarımıza qovuşdurub.
Yeddiqatı endikcə sanki qanadlanıb uçacaqdım. Bir qərinədən artıq zaman arxada qalmışdı. Ağaclar yerində idi, başqaları da boy atmışdı ətrafda.
-Səhv etmirəmsə 3-cü qata enəndə bir bulaq olmalıdır, daşların arasından çağlayır, - qeyri-ixtiyari sualıma İlqar cavab verdi.
-Narahat olma, o suyun da dadına baxacağıq.
...Rəis dilləndi. O yuxarıda görünən yol hara gedir, təzə çəkilib deyəsən?
-Gedər-gəlməz yoludur, rəis, - sanki cavabım hazırdı.
-Necə yəni gedər-gəlməz?
-O yolu 44 günlük qələbədən sonra ermənilər üçün çəkdik ki, Laçına girmədən Xankəndi – Gorus marşrutu ilə hərəkət edə bilsinlər. Onlar da çox məmnun halda təhlükəsiz olduğunu zənn edərək istifadə etdilər. Daha düşünmədilər ki, Azərbaycan ordusunun son əməliyyatı üçün geri dönüşü olmayan bir qapıdır o yol. Beləcə, o gün o yolla getdilər, bir daha dönməmək şərti ilə.
-Doğrudan da gedər-gəlməz yolu imiş. Rəis dodaqaltı daha nələrsə pıçıldadı ermənilərin qarasına...
Avtomobil dolayı yollarla irəlilədikcə kəklikotunun, ümumiyyətlə havadan çiçəklərin ətri duyulurdu. Sanki nəfəs almaq üçün burun kifayət eləmirdi. Ona görə də ağzımı daha geniş açmaq, ciyərlərimi sərinlətmək istəyirdim. 30 il üzünə həsrət qaldığımız təmiz havanın, büllur kimi saf suyun məlhəm olduğunu duyduqca, quşların cəh-cəhindən yaranan həzin musiqini şərbət kimi içmək istəyirsən. İstəməsən də ruha dolur, damarlara axır. Sərin meh telləri daraqladıqca, məmnunluq hissi bütün vücudu sarır. Oğulluq hissi baş qaldırır. Bu yurdun oğluyam, - deyə fərəhlə dolur qəlb.
Növbəti döngə bizi Laçına çatdırır. İldən-ilə çiçəklənən Laçın dağın sinəsinə sərilmiş xalını xatırladır. Kənardan baxanlar hətta çiçək topasına da bənzədir Laçını. Məskunlaşanların sayı artdıqca, qonaq-qara da çoxalır. Dincəlmək, istirahət etmək istəyən hər kəs adı kimi vüqarlı Laçına - buzlu bulaqlar, sıx meşələr, qıjhaqıjlı çaylar, şəlalələr qoynuna üz tutur. Adicə göy çəmən üstə uzanıb yatmaq insanı qayğılardan, qəmdən-qəhərdən arındırır. Hər bulaq min dərdə dərman, hər ot min xəstəliyə şəfadı axı...
Həkərinin sahilində bir restoran var – adına Riversaid deyirlər. Adı dilimizə yatmasa da, Laçın təravətli dadlı yeməkləri ilə tanınır. Axı Laçının havasında saf su ilə bişirilir hər biri. Ona görə də toqqamızı bərkitmədən restoranı tərk edə bilmədik.
Həkəri körpüsünü keçib Zabuxçay boyunca doğma kəndimizə - Quşçuya yol aldıq. Çayın şırıltısı yol boyu bizi müşayiət edir, niskilli duyğulardan uzaqlaşdırmağa çalışırdı sanki. Al-yaşıl, qaya sinəli dağların başında dolaşan şahinlər bənzərsiz gözəlliyə rəng qatırdı. Ara-sıra eşidilən qartalların qıyı şırıltının ritmini dəyişməkdə, ahəngi pozmaqda israrlı idi. Amma daşlara çırpılan su elə bir səs-küy yaradırdı ki, hətta yük daşıyan ağır tonnajlı arabaların da səsi eşidilməz olurdu.
Günəş qüruba endikcə, şəfəqlər çırmanıb üz tutur dağalara tərəf. Kəndlər bir-bir geridə qalır. Qarşıda isə əsrlərdən bəri nəğməkar çayın şırıltısında feyzyab olan Qarıqışlaq kəndidir. Yol yoldaşımızın biri də elə bu kənddəndir. Bol suyu, sıx meşələri ilə tanınan bu kənd gəloxçu türk tayfasının sıx yaşadığı ən böyük yaşayış məskənidir. Havası təmiz, bulaqları duru, torpağı münbit, barlı, bərəkətli...
Qarşıda isə ana ocağım – ziyarətgahım, ibadətgahım, məbədgahım Quşçu kəndidir. Qarıqışlaqdan altı kilometrlik məsafədə - dağların sinəsində yerləşir. Təxminən 650 ildən artıq yaşı olan Tək ağac (pir deyirlər adına) kəndin simvoluna çevrilib. Qədim mağaralar (kahalar), tarixi abidələr, məzarlıqlar, kurqanlar, at-qoç füqurları, bulaq abidələr, yazılı daşlar və yaşayış məskənlərinin qalıqları kəndin ən qədim tarixə malik olduğuna əyani sübutdur. Ərazini qalalar şəhərciyi də adlandırmaq olar. Bu kənd Quşan (kuşan) türk tayfasının nişanəsidir. İtib-batmaqda olan Uşaq qalası (Kuşan qalası) da quşanların adını özündə simvolizə edir.
O gecəni alaçıqda qarşıladıq. Çayın şırıltısı və cırcıramaların cırıltısı bir-birinə qarışıb axdı könlümüzə. Düzü, necə yuxuya getdiyimizdən xəbərimiz olmadı heç. Səhərin gözü açılmamış Həşim kahası – Arıxyomalan – Moruq çəmən istiqamətində kəklikotu axtarışında idim. Şeh ayaqlarımı yumuşdu yaxşıca. Torbanı doldurub alaçığa dönəndə Ər təpənin kölgəsi çəkilmişdi yollardan. Biz də fürsət bilib Qızılqayadan keçən yolla ora çıxdıq. Yaşıllığa bürünən Ər təpə yüksəklik olduğu üçün kəklikotu yenicə baş qaldırmaqda idi. Amma güllərin ətri adamı məst eləyirdi. Aşağıda - yolun altında sürü kürnəşə yığışmışdı. 3-4 alaçıq vardı. Çiynində səhəng bir qız su daşıyırdı haradansa. Bir anlıq uşaqlığım – Quşçuda gömdüyüm xatirələrim yadıma düşdü. Baldırğanın, piltanın, cacığın, kortunun, yemliyin, qatırquyruğunun, zirinc yarpağının dadı burnumu qıcıqlandırdı. Uzunqulağın belində daşıdığım su bedonlarının cingiltisi qulaqlarımı titrətdi. Kəhər atın ayağı büdrəyib yıxıldığı zaman heç bir zədə almadan qurtulduğum o günlər gözlərim önündə canlandı.
O günlər geridə qalmışdı ta.
Kömür saçlar ömrün məngənəsində sıxılıb bəyazlaşmışdı.
Zaman iti, səbr qəti, sürət isə zəifləmişdi xeyli.
Çünki vaxt yəhəri atmışdı belindən. Amma yəhərsiz, yüyənsiz ömür təngnəfəs olmaqda idi...
Geri dönərkən Qızılqayadan daman, o nəhəng daşın bağrını çatladan buz sudan içməmək günah olardı bəlkə də. Gələrkən bir tovuzlu balasına da yer vermişdik maşında. O da təbiətin gözəlliyindən, Laçın sakinlərinin igidliyindən, mərdliyindən, buz bulaqların məlhəmindən, şəfasından ağız dolusu danışırdı. Qısa zamanda yaxşı tanımışdı bu yerləri.
Bənzərsiz gözəlliklərə heyranlıqla tamaşa edir, elə bil bu yerlərin ilk dəfə qonağı olurduq. Amma yox, xatirələr beşiyi olduğu üçün gözümüzü ayıra bilmirdik bu gözəlliklərdən. Hər daşında, qayasında, enişində, yoxuşunda acılı-şirinli bir həyat hekayəsi gizlənirdi. O hekayələri vərəqləmək, yaddaşın süzgəcindən keçirmək sonu bəlli olmayan filmi xatırladırdı. Filmin ssenari müəllifi də, rejissoru da, baş qəhrəmanı da özümüz idik. Sonu qələbə ilə başa çatan 44 günlük müharibədən əvvəl yazmışdıq bu ssenarini, yeniyetməliyin və gəncliyin diktəsi ilə...
...Obaşdan tək-tənha yola düşdüm. Hovuzun yanından diklənib nəfəs dərmədən irəliləyir, ara-bir geri boylanaraq ötən illərin iz saldığı acılardan qurtulmağa çalışırdım. Həşim kahasının bərabərinə çatanda kəklikotunun ətri əylədi məni. Bir neçə dəstə bağlayıb doya-doya qoxladım min illərin həsrətlisi kimi. Yolun kənarında yenicə qından çıxmış almanın dadına baxmadan ötə bilməzdim. Onun qoxusu da başqa idi. Dişlərim yaxşı hiss eləyirdi. Unutmamışdı o dadı.
Qalacığın boynundan kəndə aşan yolda kəklikotu topası yenə salamladı məni. Demək olar ki, torbamı dolduracaq qədər bol idi. Artıq kəndlə üzbəüz dayanmışdım. Ağ duman kəndin başı üzərinə elə çökmüşdü ki, sanki ağ şal bağlamışdı başına. Mənə elə gəldi ki, saçları ağarıb kəndimin. Dumanın köksündən qopan çiskin dumana qarışıb geri çəkilirdi yavaş-yavaş. Elə bu an başım üzərində qartalın qıyını duydum, yuxudan ayıldım sanki. Hündür boylu, sərt və şüllüt qayaların arası ilə kəndə doğru addımlayırdım. Talanmış, yandırılmış ikimərtəbəli evlər sanki pişvazıma çıxmışdı.
-Xoş gəldin, ay vəfasız, bizi düşmənin ixtiyarına necə buraxa bildin, etibarın bu qədər idimi?!
Evlərdən qopan bu səs getdikcə artır, vahimələndirirdi məni. Mənə elə gəldi ki, elə bu dəqiqə yarıuçuq evlərin divarları axıb töküləcək üstümə, məni daş-qalaq edəcək. Heyrətdən tutulmuşdu əl-ayağım...
Qartal yenidən qıy vurdu, bəlkə də məni nəhayətsiz düşüncələrdən ayırmaq üçün yenidən geri dönmüşdü.
İçimdən bir səs qopdu, səs sözə çevrilib misralandıqca, köksümə hopan ağır yük pərvazlandı elə bil.
Hələ də başı çənnidi
Sünbüllüdü, süsənnidi
Köksü rahatdı, nənnidi
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Qoç oğulların diyarı
Sədaqətdi mülkü, varı
Xiridarlar xiridarı
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

İgidi coşqun, alovlu
Qibləgahı – Dəmirovlu
Bulaqları qoşa novlu
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Gərək çəkəm dünyaya car
Burda cənnət də bərqərar
Hər daşında min sirr yatar
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Heyrətamiz mənzərəsi
Hikməti şəhid nəfəsi
Yaranışın bünövrəsi
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Yamacı çiçək rəngidir
Yamaclar yeli ləngidir
Vallah Allahın lütfüdür
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Adam boyundan hündür otların, kol-kosun bağrını yararaq kəndin mərkəzində - dəyərli həmkəndlim, dostum, qələmdaşım Mübariz Laçındağlının (təəssüf ki, ana yurda qovuşmadan həyatla vidalamalı oldu) bir zamanlar yaşadığı evin həyətində əsrlərin o üzündən nişanə qalan daş kitabələrlə (işğal zamanı ermənilərin müdaxiləsi apaydın sezilir) görüşməli idim. Üzərində qoç başı, rəqs edən qız, müxtəlif ornamentlər və alban hərfləri ilə yazılmış uzun-uzadı cümlələr... Təəssüf ki, bu günə qədər heç bir tədqiqatçı tərəfindən araşdırılmayıb. İllərin, əsrlərin gizli nişanələri heç kimə bəlli edilməyib.
Böyük bulaq alban dövrünün ən qiymətli yadigarı kimi hələ də öz əzəmətini qoruyub saxlayır. Təəssüflər olsun ki, ərəblərin dağıdıcı istilasından sonra təmirə ehtiyacı olan abidənin yeni tarixi keçmişə kölgə saldı. Bu ən ağrılı məqam olsa da, müasir tarixçiləri heç də narahat etmir.
Bulaq erməni işğalı zamanı qismən uçulub-dağıldığı üçün kənd sakinləri tərəfindən təmir edildi. Usta Habillə Əbülfəzin danılmaz zəhməti bulağı növbəti təhlükədən sığortaladı. Hələ üstəlik bulağa ziyarətə gələnlər üçün sərinlik odası tiklidi. Uçulmaqda olan, hətta su üzünə həsrət qalan Korca bulaq da təmir edilib əvvəlki görkəminə qaytarıldı. Daş nov yenidən islana bildi.
Viranəyə çevrilən evimiz sanki haray çəkirdi. Uçulmuş daşlar qan ağlayırdı. Əlimin tumarı, isti nəfəsim ovuda bilmədi yanağımda islanan daşları. Barlı ağaclar nəvaziş görmədiyi üçün qup-quru qurumuşdu xiffətdən. Yerində kol-kos, vəhşi meşə ağacları boy atmışdı.
Böyük bulaqdan doyunca içib torbamı çiynimə aşırdım. Quzeylə Qalacığa tərəf yön aldım. Çiçəklərin ətri sanki ruhuma sarılıb əyləməyə çalışırdı. Ayaqlar altında əzilən çiçəklərin harayı qulaq deşirdi elə bil. Az öncəki çiskinlikdən hələ də qurumayan budaqlar islatmışdı üst-başımı. Beləcə, Qalacığın boynundan aşıb Çaxmaqlının döşü ilə sola buruldum. Dərədə - Göyüşün bağı adlanan ərazidə alaçıqlar görünürdü. İnəklərin böyürtüsü, quzuların mələrtisi cəh-cəhli təbiətin cazibədarlığına rəng qatırdı. Hər yan yaşıl xalıya bürünmüşdü. Buralarda sürü otardığım, kəhər çapdığım günlər məni uşaqlığıma qaytardı. Deyəsən nəmlənmişdi gözlərim. Sağ tərəfdə - Naxırçı dərəsinə enən cığırda bir haluş ağacı vardı. Nədənsə, adına pir deyirdilər. Kim onun yanından keçirdisə, mütləq bir daş atmalı idi dibinə. Neçə-neçə yaşlı insanlardan onun kəramətini soruşmuşdum, ancaq “biz də belə eşitmişik”, - deyib cavabdan yayınırdılar elə bil. Yəqin ağsaqqalların bildikləri bir şey var, düşünürdüm. Yoxsa kor-koranə bu qədər daşı ağacın dibinə toplamaqda nə məna var ki... İllər keçəndən sonra anlamışdım daş qalağının mahiyyətini. Qayalıqda, həm də gündüşər yerdə bitən ağacın dibi qurumasın, nəm qalsın deyə daş qalağı ən ağıllı və düşünülmüş tədbir idi. Yoxsa susuzluqdan bağrı çatlayan torpaq ağacın inkişafına yardım edə bilməzdi. Bu da ağsaqqallar tərəfindən atılmış uğurlu bir addım idi ki, hər kəs ağacın müqəddəs olduğunu zənn edib riayət eləsin.

Düşündükcə, saflığımın aynasında məsum baxışlarımı gördüm. O, mən idim. Ağacın budaqlarına tumar çəkir, duyğularımın hərarətindən ilğımlanan söz qatarının dalınca gülümsəyirdüm. Kinin, küdurətin, ironiyanın, qəzəbin, nifrətin kök atmadığı qəlbimlə yaşamışdım bu saf dağların köksündə. Şiş qayalardan əzəməti, dağlardan vüqarı, yollardan təpəri, yellərdən cəsarəti öyrənmişdim. Bu yerlərin füsunkarlığı isə mənə təb vermişdi düşüncələrimi ipə-sapa düzmək üçün. Bəlkə də bu Tanrının neməti idi. Bəzən qədrini bildiyim, bəzən bilmədiyim nemət...
Düşüncələrin ağuşunda Çaxmaqlıdan keçib kəndə çıxan yola endim. Ara-bir kəklikotudan, dazıotudan dəstələyib torbaya pərçimləyirdim. Yolaşana çatanda (Zoraslıdan kəndə dönən yol) arxadan bir maşının gəldiyini gördüm. Qeyri-ixtiyari ayaq saxladım. Təbii ki, Quşçuya gedirdi. Sürücü əyləci basdı. Usta Habil atasını, ailəsini kəndə aparırdı. Qabil müəllimlə baxışlarımız toqquşanda qəhərləndim. Çünki müəllimimin gözlərindən qəlbləri titrədən niskil boylanırdı. Bəlkə də burada görüşməyimizin ilahi ədalət olduğunu düşünüb qürurdan qəhərlənmişdi. Bəlkə də bu günə şükür etdiyi üçün sevinc göz yaşlarına bələnmişdi.
Ayaqüstü hal-xoş eləyib sağollaşdıq. Mən Gavın dərəsinə, onlar isə kəndə tərəf yol aldı. Sıx kol-kosun arası ilə zahmanları enmək elə də asan deyildi. Əl-qolum, üz-başım cızıq-cızıq olsa da, dərəyə enə bildim. Dərənin güney tərəfindən çəkilən yol diqqətimi çəkdi. Bir il öncə buraları ziyarətə gələndə nə yol vardı, nə də cığır. Xeyriyyəçi İsgəndərin umacaqsız zəhməti nəticəsində Nuhcan şəlaləsinə qədər uzanırdı bu yol. Yorğunluğa baxmayaraq, şəlaləyə tərəf üz tutdum. Sıx ağacların arası ilə bəzən daralan, bəzə də enlənən yol ümid çırağına, daha dəqiq desək funikulyora bənzəyirdi. Zərbalı kahasının qarşısındakı kölgəlik dincəlmək, nəfəs dərmək üçün rahat bir məkandır. Dərin dərənin, sıx meşənin bəxş etdiyi sərinlik yandırıcı günəşdən qoruyur hər qonağını. Beləcə, mehdən titrəşən yarpaqların pıçıltısı artdıqca, şəlalənin hıçqırtısı daha aydın eşidilir.
Bu da Nuhcan şəlaləsi.
Elə yenicə çatmışdım ki, azan səsi dərədə əks-səda verdi. Nuhcanın şırıltısında dəstəmaz almaq necə də qürurlu idi, İlahi...
Buz sularla bir xeyli dərdləşdikdən sonra torbamı çiynimə aşırdım. Ayrılmaq elə də asan deyildi. Çünki şaqraqlıq təbimi titrətməkdə idi. Yaxşı ki, misraları ipə-sapa düzməkdə telefonun kövrək düymələri dadıma çatdı.

Laylası çiçək bitirər
Nəğməsi mürgü gətirər
Duamı haqqa yetirər
Sədası Nuhcanımızın.

Şahiddi Gavın dərəsi
Səsi ruhun mərtəbəsi
Dərdə məlhəmdi nərəsi
Şəfası Nuhcanımızın.

O Quşçudan ilham alır
Şaqraqlığı ilmə çalır
Kim görərsə ovsunlanır
Davası Nuhcanımızın.

Min illərin yadigarı
Saf eşqimin ilk nübarı
Ruhumuzun bayraqdarı
Nəvası Nuhcanımızın.

Kim görərsə qaynar qanı
Unudammaz ötən anı
Şırıltısı sübh azanı
Səfası Nuhcanımızın.
***
...Minkəndin mənzərəli, səfalı yerlərini gəzmək üçün sanki hər kəs məni gözləyirmiş. Toqqamızı bərkitdikdən sonra yola düşdük. Yenicə qonağımız olmuş İlqarın dostu da bizimlə birgə idi. Qarşıdakı yollar daha eniş-yoxuşlu olduğu üçün razılaşdıq ki, onun maşınında gedək.
Fatiq (əslində Fateh) bulağına çatanda böyük bir canlanma vardı. Müxtəlif bölgələrdən gələn qonaqlar təbiətin möcüzəsinə heyranlıqla tamaşa edirdi. Dağın sinəsindən çağlayan şəlalələr dərəyə nəğmə qoşmaqda idi. İnsanların səsi şırıltıya qarışıb yox olurdu. Sərt və məğrur qayalar bənzərsiz təbiətin əzəmətini daha da artırırdı. Quşların cəh-cəhi qıjıltıda əriyir, qartalın qıyı eşidilməz olurdu. Təbiət gülürdü hər gələn qonağın üzünə. Arıların vızıltısı qulaq batırmırdı ta, çünki şəlalənin, çayın şaqraq zənguləsi qəlblərə diktə edirdi.

Hər damlası dizə təpər, gözə nur
Hər damlası ruh ovsunu, şəfadı.
Hər damlası cəsarətdən don biçir
Hər damlası etibardı, vəfadı.

Hər damlası min dərd üçün bir təbib
Hər damlası qeyrət mücəssiməsi,
Hər damlası bir bəstəsiz nəğmədi
Hər damlası ulu Haqqın töhfəsi.

Gen dərələr, uca dağlar güc alır
Şırıltısı muğamatdı bəlkə də.
Hər damlası cavanlığın iksiri
Baş lazımdır hikmətini dərk edə.

Sərt qayalar qartalların yuvası
Qoç ərənlər nemətidi bu yurdun.
Torpaq loğman, hava məlhəm, su təbib
Ulu Tanrım, bunları sən buyurdun.

Hər damlası çiçəklərin ətrinə
Meyil salıb, nur çiləyib, bələnib.
Hər damlası ulu yurdun xətrinə
Ulu Haqqın ürəyindən ələnib.

Füsunkarsan, valeh olur hər gələn
Cazibəni görən düşür heyrətə.
Nə sirri-xudadı, nə möcüzədi –
Layiq görülmüşük səntək sərvətə.

Ey Fateh bulağı, sən ömür nəşəm
Köksümdə ürəksən, damarımda qan.
Ey Fateh bulağı, nazlı güleyşəm
Şükür ki, qovuşdu sənə Ötərxan.

Hər tərəf baldırğanlıq idi. Fürsəti fövtə vermək olmazdı. Bilək qədər yoğun, bir qarış qədər boyu olan baldırğan yüz dərdin dərmanı olsa da, vücudundakı su damcıları ona əl üzadanın əlini, dil uzadanın dilini təbibə ehtiyacı olmayan yaraya bələyir. Bəlkə də bu su damcıları onun özünümüdafiə instiktidir. Bəlkə də insan bədənində olan bir çox xəstəliklərin müalicəsi üçün əhəmiyyətlidir. Bəlkə də hə, bəlkə də yox. Fərqinə varmadan xeyli doğrayıb dadına baxdım, açıq qollarım üstə dəstələyib geri döndüm. Hər kəs bəh-bəhlə, iştahla yeyirdi.
-Bu qısaqol köynək başına oyun açacaq, ay Ötərxan, - İlqar dilləndi.
-Narahat olma, baldırğana öyrəncəklidir qollarım.
-Mən sözümü dedim, vaxtında çarə qıl.
-Dərmanı varmı ki, çarə də qılım?
Beləcə, baldırğanın dadına baxdıqdan sonra geri döndük. Minkənd körpüsünün həndəvərindəki dar yoldan keçərkən uçurumun sinəsindən bir topa kəklikotu boylanırdı bizə tərəf. Sanki gəl-gəl deyirdi. Ötüb-keçmək olmazdı. Avtomobili saxlatdırıb özümü ona yetirmişdim ki, qarşı maşının sürücüsü məni qabaqladı.
-Sizin qismətiniz imiş, buyurun qardaş, deyib geri döndüm. O da insafən ədalətli adam idi. Bizi yolumuzdan əyləyib kəklikotu topasını iki yerə böldü. Hər ikimizin qismətidir, yoxsa mənim üçün haram olar. Beləcə, halallaşıb İstisuya endik. Əl-üzümüzü yuyub məlhəm sudan doyunca içdikdən sonra qablarımızı da doldurduq.
Kəklikotunun qoxusu salona dolmuşdu. İştahverici bir ətri vardı. Bəlkə də bu növə ilk dəfə rast gəlirdim. Hər kəs heyranlıqla salondakı ətri ciyərlərinə çəkməyə çalışırdı.
***
...Çayın sahilində böyük bir bağ vardı. Gilası, alması, armudu, tutu, qozu ilə məşhur olan bağ demək olar ki, meyvəsi ilə kəndi tam təmin etmək gücündə idi bir zamanlar. Qarı düşmənin caynağına keçdikdən sonra isə kəsildi, doğrandı, yandırıldı. Boş çöllüyə çevrilən ərazi bu gün zəhmətkeş oğulların sayəsində əkilib becərilməkdədir. Kartof, soğan, kələm, sarımsaq, turp, kök və s. bitkilərin yetişdirilməsi xeyriyyəçi kimi tanınan Eldənizlə İsgəndərin zəhmətinin bəhrəsidir. Təbii yollarla yetişdirilən tərəvəzlər süfrələrə ayaq açdıqdan sonra ağızların dadı da dəyişib. Burada Elsevərin də zəhməti var, - deyə düşündüm. Qanlı-qadalı illərin ağrısı gizildətdi vücudumu. Çünki vətənpərvərliyi ilə örnək olan Elsevər hər iki savaşın (1-ci və 2-ci Vətən müharibəsinin (Qarabağ savaşının)) iştirakçısı olmaqla, hər bir döyüşü ilə Azərbaycan hərb tarixinə imza atan oğullarından olub. Belə bir oğulla görüşmək, şərəfli qələbə tarixini təkrar-təkrar vərəqləmək qürur deyilmi?!
Çayın şırıltısı fikirlərimə rəng qatmaqda idi.
Yeni-yeni şəkillər çəkmək üçün telefonun yaddaşını yükdən boşaldırdım ki, İsraillə İran arasında müharibənin başlandığı xəbərini aldım. Qızğın döyüşdə İranın bir neçə generalı məhv edilmiş, strateji obyektləri vurulmuşdu. Qarşılıqlı hava hücumunda hər iki tərəfdən xeyli itki vardı. Ədalət zəfər çalsın, Haqq yerini bulsun, demək istəyirdim ki, Elsevəri qarşımda gördüm. Ayaqüstü söhbətlər uzun çəkməsə də, bir çox məsələlərdən hali etdik bir-birimizi.
Yurd azad olan gündən Moruq çəmən Elsevərin obasına çevrilib. 400 metrlikdə qaynayan Bəylər bulağını borularla çəkib gətirib alaçığın yanına. Obaşdan elə həmin bulağın yanında yenidən görüşdük. Buz su ilə gözlərimizə sığal çəkdik. Arıların vızıltısında çiçəklərin ətrini duyduq. Kəndimizin ağbirçəyi Mərziyə nənə də övladları ilə birgə Elsevərin qonağı idi.
Ötən günlərdən, xoş xatirələrdən söz açıb əhvalımızı yüngülləşdirdikdən sonra özümü vurdum baldırğanlığa. Hətta Mərziyə nənə ilə birlikdə dadına baxdıq.
..Rasim tor atmışdı o səhər. Hər birinin çəkisi təxminən 250 qram olan 4 qızılbalıq düşmüşdü tora. Buna da şükür, deyib çəkmişdim şişə. Bənzərsiz dadı vardı. Hiss etdim ki, uzun illərin ayrılığı bu dadı bizə unutdurmağa çalışsa da, bacarmamışdı.
...Mirikdəki turşsudan qablarımızı doldurub geri dönən gün Qaraxangörükənə, Əysiyala, Xınalığa baş çəkdikdən sonra Dəvəboynu dağının sinəsində köç salan qarıqışlaqlı Şakir kişinin kətə süfrəsinə qonaq olduq. Qaymaqlı gicitkən kətəsi həm də ona görə dadlı idi ki, sacda bişirdi. Yenicə hazırlanmış nehrə yağı kətənin hərarətində əriyib yox olduqca dadı bir o qədər də artırdı. Ocağın qoxusu da bir yandan ləzzət verirdi gicitkən kətəsinə.
O gün vaxt tapıb yemliyin, şoşanın, cacığın dadına baxa bilsəm də, piltandan soraq tuta bilmədim təəssüf ki...
...Artıq Həkəri körpüsünü keçib Laçına doğru irəliləyirdik. Zamanın hər anını yaddaşa köçürmək üçün telefonun obyektivi müntəzir idi. Bir daha günümüzü şəkilləndirib Şuşa istiqamətində yol aldıq. Sürücü qardaşımız “Turşsu ilə sağollaşmadan ötə bilmərik”, - deyib yenə yoldan buruldu. Bu dəfə Aşağı Turşsuyun qonağı olduq.
Qarşıda uzun-uzadı yolumuz vardı. Şirin söhbətlərin fonunda qurduğumuz pilləkən bizi mənzil başına rahat çatdıracaqdı.
Gördüklərimi tamamən göz yaddaşıma köçürmüşdüm. Uzun-uzadı ayrılığın acısını silmək üçün dadıma çatsın deyə.

Qafan Rayon İcmasının növbəti toplantısı keçirilib

Sentyabrın 26-da Qərbi Azərbaycan İcmasında Qafan rayonunun kənd icma rəhbərlərinin və Qafan Rayon İcmasının rəhbər heyətinin növbəti toplantısı keçirilib. İclaslararası müddətdə dünyadan köçmüş ictimai fəal, Oxtar Kənd İcmasının rəhbəri Kifayət Həsənovanın xatirəsi ehtiramla yad edildikdən sonra professor Eldar Abbasov gündəlikdə duran məsələlər barədə məlumat verib.

Seyfullah Abbasov ötən 6 ay ərzində görülmüş işlər barədə qısa məruzə edib. Məruzə ətrafında çıxış edən Fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru Rauf Tağıyev irad və təkliflərini bildirib.

Daha sonra Qafan rayonunda deportasiyaya qədər işləmiş müəllimlər haqqında tərtib edilən kitaba məsul şəxs, Həçəti İcmasının rəhbəri Bəxşeyiş Ələmşahov kitabın çapa hazırlıq vəziyyəti ilə bağlı məlumat verib. Tədbir iştirakçıları kitabın çapından sonra narazılıq yaranmasın, qüsurlar, çatışmazlıqlar olmasın deyə, 5 nəfərdən ibarət redaksiya heyəti yaradıblar. Qərara alınıb ki, kitab çapa getməmiş redaksiya heyətinin baxışına verilsin.

Redaksiya heyəti baxıb fikrini bildirdikdən sonra kitabın harada, necə, hansı formatda çap olunması barədə rəy və tövsiyələr nəzərdən keçirilsin.
Cari məsələlər ətrafında da fikir mübadiləsi aparılıb. Oktyabr ayının ortalarında kənd icma rəhbərlərinin yenidən toplanması təklifi yekdilliklə qəbul edilib.