Vahid Əziz – 80.

“Vahid Əzizin poeportreti

– mən küləyi görürəm...”

“Mən hər zaman dediyim sözün məsuliyyətini dərk etmişəm,
bu və ya digər kəlməni dilimə gətirməzdən əvvəl
onu dəfələrlə götür-qoy etmişəm...”
(Vahid Əziz)

“Göz yaşını gildir-gidir,
Axıtdığın vaxt olacaq;
Şair qaranquş kimidir –
öldürən bədbəxt olacaq...”
(Vahid Əziz)


Çağdaş ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrindən olan Azərbaycanın Xalq şairi, ictimai dövlət xadimi, vətəndaş şair, görkəmli qələm sahibi Vahid Əziz milli düşüncə, milli təəssübkeşlik baxımından, fitri istedı ilə, fəhmikarlığı ilə çox qələmdaşları sırasında fərqli, özünəməxsus, əlahiddə yer tutan sənət adamıdır. Deyim ki,“Küləyi görmək” fəhmi hər şairə nəsib olmur və təsadüfi deyildir ki, onun ilk şeirlər kitabı elə bu cür adlanır – “Mən küləyi görürəm” (“Gənclik” nəşriyyatı, 1969). Bu, əslində Allah vergisidir ki, bu qəbildən şairə şeirləri “vəh” təkin nazil olur... Vahid Əzizin maqiq təxəyyülünün bəhrəsi olan və “Əllərimin kölgəsi” (“Gənclik” nəşriyyatı, 1985) adlanan kitabı haqqında dövrün azman şairlərindən olan Xalq şairi Nəbi Xəzri “Düşündürən sətirlər” adlandıdığı məqaləsində yazmışdı: “Məncə, kitab nahaq “Əllərimin kölgəsi” adlanmayıb. Çünki, kölgə özü Günəşin, işığın övladıdır. İşıqsızlıqda, Günəşsizlikdə kölgə yaranmaz. Burada əllərin kölgəsi arzuların, ümidlərin izi kimi qəbul olunmalıdır. ...Bu, sərrast müşahidənin orjinal və şairanə ifadəsidir. Bu, ancaq gözlə görünən yox, ürəklə duyulan həyat sirri, təbiət sehridir.” (Bax: “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 25 oktyabr 1985.)
Füzulinin “Heyrət, ey büt!!” – deyimi və bu deyimdə gizlənən “həyat sirri” yada düşür və arzular, ümidlər işığının şüləyində yaranan belə əsərlər – şeirlər məxsusi olaraq milli sərvətə çevrilir... Və “milli sərvət” toxunulmazdır:
Mənim, əl vurmayın, bir misrama da,
Qalsın nəğmələrim yazdığım kimi.
Qələmim dolaşıb bəyaz varaqda,
Özüm yer üzündə gəzdiyim kimi.

Şair başdan-başa yanar ürəkdir,
Qovrulub dönmüşəm külə, yanmışam.
Görməyə nə var ki, duymaq gərəkdir,
Necə duymuşamsa, elə yazmışam.
(“Sahilə çatmayan ləpə” kitabından)

Məqamıdır, onu da xatırladım ki, Vahid Əzizin təzə ayaq tutub yeriyən yaradıcılığı haqqında “Tanışlıq” (1968) məqalə-uğurlamasında ilk söz söyləyən, onun istedadının cövhərindəki mahiyyəti duyan, qiymətləndirən ustadlar ustadı, Xalq şairi Rəsul Rza olmuşdur: “Şeirlərini oxudum. Vərəqləri çevirdikcə, qarşımda istedadlı bir şairin surəti canlanırdı. ... Bunlar ki, şeirdir. Bu şeirlər qibtə oyadacaq qədər poetikdir. Burda ağıl, hiss, arzu, xəyal, qəlb döyüntüsü elə bir vəhdətdə ifadə olunmuşdur ki, oxuyursan, sevinirsən, sinən qürurla qabarır. Bu mənim yurdumun balasıdır.” ". (Bax: Rəsul Rza. “Tanışlıq” – məqalə -uğurlama. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti, 16 mart 1968-ci il.) Və öncəgörən müdrikin sözü gerçək oldu, Vahid Əziz həm bir şəxsiyyət kimi, həm bir şair kimi “yurdun balası” oldu!!
“Poeziya daim insan qəlbinin qaranlıq, qarışıq, çaşdıran dünyasının tərcüməsidir, bu baxımdan hər bir şair tərcüməçidir. Qəlb dilinin söz dilinə tam dəqiq tərcüməsi. ... Şair Vahid Əziz öz qəlbinin tərcümanıdır.” (Bax: Baykal Murad. Təmiz havaların poeziyası Yalın ayaqların torpaq duyğusu. Xalq şairi Vahid Əzizin yaradıcılığı haqqında qeydlər. “525-ci qəzet”, - 2024.- 9 yanvar,№ 2.- S.14;15.)
Bu qənaətlə tam razılaşıram, həqiqəən də, Vahid Əziz bir şair kimi qəlbin tərcüanıdır!!
Ədəbi tənqiddə şairlərin qələmə aldıqları mövzulara görə belə bir təsnifat aparılır – məhəbbət şairi, təbiət şairi, lirik şair, lirik-epik şair, vətənpərvər şair, nəğməkar şair və s... Müşahidəmizə görə, Vahid Əzizin fitri istedadında, yaradıcılığında bütün bu cəhətlər – mövzu siferaları qəribə bir tərzdə cəmləşmiş və hamısı da qədərincə, bədii-estetik dəyərincə, zəhmətinin bəhrəsi, əxlaqının ifadəsi təkin əksini tapıbdır... Əslində, Vahid Əziz dəyişməz, daim artan, inkişafda olan müəllim-sənətkar səviyyəsində, “yanar ürəkli”, ləyaqətli söz xridarıdır...
Qənaətimcə – istedadlı adamların əksəriyyətinin adları onların şəxsiyyətinin güzgüsü olur. Vahid adını qoyanda, onun soyadı sanki öncədən onun şair taleinin ovsunlu, maqik gücünə, enerjisinə çevrilib.... Əsərləri mədəniyyətimizin sərvətinə çevrilən öz istedadı ampulasında yaşadığı dövrün vahid istedadlı şairi, əziz şəxsiyyəti olubdur – Xalq Şairi Vahid Əziz!!.. Bu, hər şairə nəsib olmayan sənət xoşbəxtliyidir... Yetərincə olan bu sənət xoşbəxtliyi ondan irəli gəlir ki, Vahid Əziz öz dövrünün, zamanının, yaşadığı mühitin şairidir, gördüyünü, duyduğunu yazıb, məşşatəlik etməyib və on görə də dövrü, zamanı onun, o da dövrünü, zamanının poetik məhək daşına çevrilibdir... Bu məhək daşı Araz boyu hərəkət edir, Təbrizə boylanır, diləyi, arzusu Zəngəzura dirənib dastna dönür, Dəmir qapı Dərbənd qapılarının önündə eləcə daşa çevrilir:

Dağlarımın üzü gülmür, nə yandı,
Torpağımın bir “Gülüstan” dərdi var.
Köçüm getdi Zəngəzura dayandı,
Yazan olsa, neçə dastan dərdi var.

Gah ox batar gözlərimə, gah nizə,
Baxa-baxa həsrətliyəm Təbrizə.
Dərbəndimlə durmaq olmur göz-gözə,
Dağlarımın çox “dağıstan” dərdi var.
(“Dözmək olmur” (1997) kitabından)

Hələ bura Qarabağ dərdini (“Qarabağ”, “Qaçqın şəhərciyinin qəbristanlığı”, “Çadır uşağı”, “Dərsə gecikən...”, “İgid əgər”, qəbildən şeirlərdə, poeziyamızın zəfərə ehtiramın etirafı olan “Param-parça” kitabı (2021), demək olar ki, bütövlükdə) əks etdirən poetik mətnlərin siqlətini əlavə etsək, xalqımıın nə dərdlər yükünün altından keçdiyinin tarixi mənzərəsini təsəvvürə gətirə bilərik...
Vahid Əzizin “Sabahın qatarında” adında bir şeiri var. “Aylı pəncərə” (“Gənclik” nəşriyyatı, 1974) kitabındadır. Mən bu şeiri oxuduqda, tam qənaətə gəldim ki, Vahid Əziz sabahların şairidir və o bu qatarın sərnişini yox, lokomotividir:

Dünəndən bu günə,
bu gündən sabaha,
Sabahdan sabahların
sonsuzluğuna qedər –
zamanın qatarı.
Getməyə ümidli bir sərnişin kimi
oyanıram gecənin,
gündüzün dayanacaqlarında.
...Gedirəm:
Mən sabahın qatarındayam.

Bu misralar dürüst bir qənaəti də, yadıma saldı: “Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalının Hipip kəndində dünyaya göz açmış Vahid Əzizin yaradıcılığı "yetmişinci" illər poeziyasının paytaxtı oldu! Vahid Əziz anlayır ki, bir şair kimi gələcək nəsillər qarşısında borcludur, çünki nə vaxtsa onun gözü ilə bizi görəcəklər.” ( Bax: Murad Baykal.Təmiz havaların poeziyası... Yalın ayaqların torpaq duyğusu... “525-ci qəzet”, - 2024.- 9 yanvar,№ 2.- S.14;15.)
Bu misralar, elə buradakı şeirlər və Vahid Əziin bu ahıl çağında yazdığı şeirlər də eyni havada orjinaldır, yeni deyimlərlə, ənənəvi mövzulara yeni, ürəyəyatımlı yanaşmalarla zəngindir. Vahid Əziz oxucularla şablon, quru dillə danışmır, daima yenilik axtarışında və orjinallıq kəşfindədir... Nikbinlik, həyata bağlılıq, inam, ülviyyət onun lirik qəhrəmanının əsas xarakterik keyfiyyətidir:

Mən yağışam – buludlrdan tökülən,
Dan yeriyəm – Günəş ilə sökülən,
İstərəm ki, min boyayla çəkilən
Düzlərə gül kimi səpələr məni.

Boyaların yaşılıyam, alıyam,
Gözəllərin dodağının balıyam,
Arzuların yolçusuyam, yoluyam,
Səsləyər Günəşlə səhərlər məni.
(“Aylı pəncərə” kitabından.)

Burada dünyamızın ahəngi, harmoniyası, insanın təbitdə, təbiətin insanda birgəliyi və vəhdətaniyyəti bədii mətnin nüvəsində hərəkətdədir, insanın ucalığı təbiətin ucalığında, təbiətin ucalığının (insan da təbiətin bir prçasıdır!) müqəddəsliyinin dərkindədir ki, şairi, onun lirik qəhrəmanınını “arzular yolçusu” edir, Mikayıl Müşfiqin “Arzuya bax, sevgilim, söylə ürəyincəmi, tellərindən incəmi” misralarının ovqatına bürünür, “Ağac” şeirində olduğu kimi, adi ağac olmaq arzusu lirik qəhrəmanı qapsayır ki, munis körpəyə beşik olsun:

Dünyaya ağac kimi
gəlmək də gözəlmiş –
bəlkə bəxtim gətirdi,
zərif-zərif yonuldum.
Narahat bir körpəyə
yellənən beşik oldum.
(“Ədəbiyyat və incəənət” qəzetində, 28 avqust 1981.)

Diqqət edin, əslində “yonulmaq” əzabdır, işgəncədir, ağrıdır. Şair bu ağrı-acını necə də “zərif-zərif yonuldum” ifadəsi ilə yumuşaldır, bu ağrını zərifliklə qəbul edir, çünki, sonda müqəddəs, ülvi, təmiz bir məqama qovuşacaq, ağac bir narahat körpəyə rahatlıq bəxş edən beşik olacaq!.. Bax, budur, möcüzə - cəsurluğa, ucalığa, qorxmazlığa çevrilən poetik möcüzə...
Poetik mətnin forma, janr xüsusiyyətləinə gəlincə, Vahid Əziz yaradıcılığında bu cəhətdən zəngin, rəngarəng polifonizmin şahidi oluruq. Vahid Əziz poeziya nəhrində sərbəst üzməyi bacarır. Onun klassik Azərbaycan şeir formatlarından tutmuş, modern-sərbəst şeirin ən müxtəlif çalarlarında – bütün vəzn, ifadə, forma əlvanlığına ustalıqla sahiblənməsin görürük...
Vahid Əzizin poetik yaradıcılığı müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızda yeni nəfəs, yeni pafos, tamam yeni mahiyyət kəsb edir... Ömrü boyu müstəqilliyimizin təşnəsində olan şairin yaradıcılığı yeni bir vüsətlə yeni mərhələyə qədəm basır. Onun “Dözmək olmur” şeirlər və poemalar kitabı (“Gənclik” nəşriyyatı, 1997) bu mənada səciyyəvidir. Burada Azərbaycanda keçid dövrünün keşməkeşləri, Qarabağ münaqişəsinin xalqımıza vurduğu zərbələr, qaçqınlıq, köçgünlük əzabları, mənəvi sıxıntılar, itirdiyimiz hər şey, hər şey şeirin traqik mövzusuna çevrilib, sarı sim tonunda misralanıb:
Heç kəs yaşamaz doyunca,
Zirvə yox vətəndən uca.
Atılırıq qucaq-qucaq
Odunda qalanmaq üçün.
( “Dözmək olmur” 1997- kitabından.)

Mühüm bir mətləbə də nəzər salaq. Mənim ədəbi qəhrəmanım Vahid Əzizlə yaşdaşıq, necə deyərlər saqqaldaşıq... Niyə “ədəbi qəhrəman” deyirəm... Bunun da mənası var. Ədəbi tənqidə gətirdiyim “Poeportret” janrı özündə bunu ehtiva edir. Əvvəllər zarafat tərzində olsa da, barələrində məqalələr, ədəbi oçerklər, sonra poeportretlər yazdığım yazıçı-şair dostlarıma deyərdim ki, Sizlər mənim ədəbi qəhrəmanlarımsınız! Siz bədii əsərlərinizdə təxəyyülün gücü ilə düşündüyünüz, arzuladığınız qəhrəmanların bədii obrazlarını yaradırsınız, onlara istəyinizcə ad qoyursunuz, mən isə əsərlərimdə Sizlərin gerçək ədəbi obrazınızı yaradıram. Görünür, “hər zarafatda həqiqətin də payı var” – deyimi, bica deyil. Sonra bunu gerçək qənaətə çevirdim...
Dedim axı, Vahidlə yaşdaşıq, o məndən 5-6 ay böyükdür. Mətləb bundan ibarətdir ki, eyni dövrdə yaşamışıq, uşaqlığımız müharibədən sonrakı mərhələdə keçib. Eyni ağrıları, eyni sevincləri, eyni çətinlikləri, eyni asanlıqları keçirmişik, oxşar astanalardan keçmişik... Mənim də ulu babalarım Qərbi Azərbaycandandır – Vedi diyarındandır, Vedi kolanılarıdır, Şahbuzun Kolanı ellərindən yellənib oranı məqamgah seçiblər... Gəncliyimdə bunu bilmirdim, rəhmətlik Fərman Kərimzadənin mənə, gənc aspiranta – şirin-şirin “Əmioğlu!” müraciətindən sonra axtarışlar apardım, ağsaqqallardan soruşdum, tarixə ekskurs etdim, həqiqətə yetdim...
İkimiz də Qarabağda, qonşu, diz-dizə, kürək-kürəyə bölgələrində yaşamışıq, eyni havanı udmuşuq. İ.V. Stalindən tutmuş bu günümüzə qədər neçə-neçə padşahlar, hökmdarlar, birinci katiblər, rəhbərlər, doktorinlar dövründə yaşamışıq... Eyni siyasi, sosial, ictimai, ideoloji hadisələrin şahidi və iştirakçısı olmuşuq. Və şükürlər olsun ki, müstəqilliyimizə qovuşduq, düşmən işğalından azad edilmiş Qarabağı gördük...
Bütün bunları niyə söyləyirəm, niyə xatırlayıram?! Yəni, deməyim odur ki, Vahid Əzizin şəxsiyyəti, həyatı, yaradıcılığı, ovqatı mənə doğmadır, elə bil, o bir şair kimi, mən də bir filoloq-alim kimi eyni həyatı yaşamışıq... Mənim ədəbi qəhrəmanım - hamınızın – cəmiyyətimizin şair kimi, ictimai-siyasi xadim kimi, kəsərli, heç nədən çəkinməz qələmi olan analitik publisist kimi tanıdığı, xalqın - əksəriyyətin sevimlisi olan Xalq şairi Vahid Əzizi, az qala, özüm kimi başa düşürəm, özüm kimi hiss edirəm və buna görə də onun haqqında yazdıqlarımda, dediklərimdə, düşündükələrimdə falş, yalan, sünilik ola bilməz... Onu bir kiprik qırpımında tam görürəm...
Vahid Əziz bədii yaradıcılığa 1967-ci ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində çıxan ilk şeirindən sonra başlamışdır. Həmin vaxtdan dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edir. Son illər 200-dən çox publisistik məqaləsi və müsahibəsi dərc olunmuşdur. Yeni şeirlərlə vaxtaşırı çıxış etmişdir. Sözlərinə bəstələnmiş mahnıların diski buraxılmışdır. “Mən küləyi görürəm” (1969), “Aylı pəncərə” (1974), “İllərin baharı” (1980), “Əllərimin kölgəsi” (1985), “Тень моих рук.” (Moсква, “Советский писатель”, 1988), "Dözmək olmur" (1997), “Şeirlər” (2005), “Yarım əsrin çiçəkləri. Səninlə... Seçilmişlərdən seşmələr.-1963-2023)”- (2023), “Param parça illər” (“Qarabağ dəftərindən” seçmələr – 2020) şeirlər və poemalar kitabları rəğbətlə qarşılanmışdır.
Bədii tərcümə ilə də məşğul olur. Məsələn, ruscadan tərcümə elədiyi “Aqustino Netto. Azadlıq nəğmələri” ( Bakı: Yazıçı, 1981, 84 səh.) göstərə bilərik. 50-dən çox mahnısına musiqi bəstələnmişdir. Azərbaycanın rəsmi nümayəndə heyətinin tərkibində dəfələrlə xarici ölkələrdə olmuşdur.
Dörd cildlik “Şeirlər, poemalar, tərcümələr, publisitika mətnlərindən ibarət “ seçilmiş əsərləri “Gənclik” nəşriyyatında nəşr edilmişdir... Əsərləri dünya xalqlarının dillərinə tərcümə edilərək yayılmış, özünün də dünya ədəbiyyatı klassikasından tərcümələri mövcuddur...
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 may 2019-cu il tarixli Sərəncamı" ilə Azərbaycan poeziyasının inkişafında böyük xidmətlərinə, xalqın böyük rəğbətini qazanmış yüksək ideyalı və bədii cəhətdən dəyərli ədəbi əsərlər yaratmağa görə "Azərbaycan Respublikasının xalq şairi" fəxri adına layiq görülmüşdür. Bu, Qarabağ fatehi, Respublikanın Prezidenti İlham Əliyevin Vahid Əziz şəxsiyyətinə və yaradıcılığına verdiyi rəsmi dövlət qiymətidir... Xalqın və dövlətin böyük rəğbətini qazanmaq sənətkarın əvəzedilməz uğuru və xoşbəxtliyidir...
Bu yükək fəxri adla yanaşı müxtəlif vaxtlarda təsis edilmiş ədəbi mükafatlara, diplomlara, fəxri diplomlara layiq görülmüşdür və bunlar şahrah yolla əldə edilməmişdir...
Vahid Əziz öz yaradıcılığında ədəbi-bədii söz sənətinin aparıcı mövzusu olan insan fenomeninə fərqli prinsiplər əsasında yanaşmış və 60-cı illərdən ictimai fərdin üzləşdiyi əsas problemləri ehtiva edən vətəndaşlıq lirikasında öz ədəbi-estetik qayəsinə uyğun insan konsepsiyasını yaratmışlar. Bu konsepsiya onun şeir yaradıcılığında zaman-zaman özünün ən yüksək bədii və hərtərəfli təcəssümünü tapmışdır. Onun yaradıcılığında, eyni zanmanda, XX əsrin sonunda insanın mənəviyatında yaranan dərin böhran və insanın özgələşməsi ilə bağlı ədəbi fikirdə yaranan dekadent meyillər, pessimist əhval-ruhiyyənin dəf olunması kimi məsələlər da öz bədii inikasını tapıbdır ki, poeziyanın ümumi axarına qovuşmaqla fərdi üslub və ifadə tərzi ilə fərqlənirdi...
Onun da şeirlərində antihumanist ideologiyaya qarşı ardıcıl və kəskin ifşaedici mövqedən çıxış, milli-tarixi keçmişə müraciət, habelə azərbaycançılıq konsepsiyası yazdığı əsərlərin ideya istiqamətini və bədii bütövlüyünü təmin edən əsas amil idi... Bu isə oxucuda ictimai həyatın ziddiyyətli və mürəkkəb gerçəkliyi barədə dəqiq təsəvvür yaradır, milli təfəkkür cəhətdən yeni nəslin formalaşmasına xidmət edirdi...
Vahid Əzizin poetik yaradıcılığını mövzu siferasını təsnif edəsi olsaq, əsasən, bu qənaətdəyəm:

1. İctimai-siyasi hadisələrə pafossuz, ritorikasız, sakit, təmkinli özünəməxsus baxış;

2. Azərbaycançılıq haləsində, böyük vətənpərvərliklə, yurdsevərliklə, milli təəssübkeşliklə üzvü surətdə birləşən - Türkçülük, Turançılıq ideya-estetik qayəsi onun poetik yaradıcılığının kordinal qayəsini təşkil edir, özünü “O, tayın, bu tayın şairiyəm mən..” – bütünlükdə türk dünyasının şairi elani-eşq edir: “...şir kimi həyatla vuruşur qələm, evin, məhəllənin, bir elin deyil; O tayın, Bu tayın Şairiyəm mən.”

...Çəmənlər biçənəm, taxıl əkənəm,
yuvalar quranam, evlər tikənəm,
Yurdun hər yerində keşik çəkənəm –
Ordunun, Alayın Şairiyəm mən.


Keçib əsrlərdən, qərinələrdən,
dərs aldım Şeiriyyət dahilərindən,
əxlaqım, varlığım Türk ellərindən –
böyük bir Dünyanın Şairiyəm mən...”
(Bax: Vahid Əziz. Seçilmiş əsərlər. 2 cilddə, 2-ci cild. 2015-2024 seçmələri.
Bakı, “Azərnəşr, 2024. s.282. – 314 səh.)

Vahid Əzizi Vətəndən didərginləri, uzaqlarda həyat eşqi axtaranları, sərsəriləri qəbul etmir, millətinə silahdaş olanları təqdir edir...

Vahid Əzizin “Daş” poemasının epiloqunda şairin belə bir istəyi var. Bu adi istək deyil vətəndaş şairin, türk birliyinin təşnəsi olan türk oğlu türkün estetik idealıdır. Təkcə bircə bənddə bütün türk xalqlarının, bütün Azərbaycanın məhəbbəti, könül nidası, əbədi öndrlərə ləyaqət simvolu ehtiva olunubdur...

Amma, ürəyimdə bir istək də var;
Nuri Paşaya da heykəl qurulsun,
Bakının ən uca təpələrində,
bürüncdən, altundan, qranitdən olan
Heydərlə - Atatürk yanaşı dursun!..
(Bax: Vahid ƏZİZ. Təzadlar.- 2010.- 16 dekabr.- S.10.)


1. Təbiətin və cəmiyyətin vəhdətinin poeziyası... İnsan və təbiətin fövqəlgücün qüdrətinindən yaranan vəhdətiniyyat harmoniyası qanunauyğunluğunu dərk edərək bu postulata nüfuz etmək səyi, özünün bəsirət gözüylə qeyri-adi aləmin təbəllüatlarını görmək bacarığı... Təbiətsiz cəmiyyət, cəmiyyətsiz təbiət yoxdur – ideyasına poetik sadiqlik;

2. Poeziyanın kordinal mövzusu – məhəbbət lirikası... Könlündə məhəbbət bəsləməyən şair deyildir, ötəri yazardır. Məhəbbətsiz poeziya quru çay yatağına bənzəyər... Səmimilik, dürüstlük, etiraf, iztirab onun da sevgi poeziyasına xas xüsusiyyətdir. Ənənədən süzülüb gələn göz yaşı təkin duru, yanğılı axardır... Bu şeirlərdə sevən bir qəlbin bütün döyüntülərini eşidirsən, sünilik, bər-bəzək, sızıltı, inilti yoxdur, məhəbbətin iztirablı sədaları, çalarları var... Vahid Əziz şaiin xoşbəxtliyini onun mühitinin hər çalarına sevgidə görür. Elə insanın xoşbəxtliyi də bundadır... Şairin “Sevgidən yazdım ki...” şeiri bu bu mənada olduqca mənalıdır:

Dərədən-təpədən yazmağa nə var:
“dumandı” – yaz getsin, “çəndi” – çəkilsin,
sevgidən yazdım ki, nakam qalanlar
oxuyub, dərdini unuda bilsin.

... Sevənlər – Dünyanın qərib övladı,
bir azca onlara bənzəyər çiçək,
sevgi şairləri əbədi qaldı,
sevgisiz yaşayan izsiz öləcək.
30.04.2007. (Bax: Vahid Əziz. Yaşadım yaşamaq ehtiyacında..., şeirlər, 2 cilddə, I cild (1965-2015), Bakı, Azərnəşr,2024, s.141-142. – 387 səh.)

Belə ki, Vahid Əziz həm klassik şeirdən təsirlənib yararlanır, həm də çağdaş ədəbiyyatdan bar-bəhər yükü tutaraq məhəbbət lirikasının vüsal-hicran dolaylarında yol gedən lirik qəhrəmanın iztirablarının gözəl nümunələrini yaradır. O bütün parametrlərdə əsl sevgi şairidir. Bir sözlə, onun sevgi qəhrəmanını bu müqəddəs, bu ali hissin sözün məcnunu olduğunu görürük... O, bu dünyanın sevməli nəyi varsa onu sevməyi və sevdirməyi bacaran şairdir... Və “Vaxtın – Vahid ӘZİZ bir dәnәsidi, Sözlәri şeiriyyәt dürdanәsidi!” Lakin bu dürdanəliyin bir kədərli, dramatik danəndəliyi də var:

“Kənddən baş götürüb gedən yolların
hansısa şəhərə gətirdi məni,
açıb qapısını soyuq qatarın,
elə vağzaldaca itirdi məni.

Gənc idik; vuruşduq, coşduq, çağladıq,
hər kəs bir diləklə qalxdı, ucaldı,
şəhərli qızlara könül bağladıq,
kəndin gözəlləri vaxtsız qocaldı.”
“Bu yollar baş alıb gedər uzağa” , 12.12.2006. (Bax. Vahid Əziz. Yaşadım, yaşamaq ehtiyacında. Şeirlər, 2 cilddə, I cild. 1965 – 2015-ci illərin seçmələri, Bakı, “Azərnəşr”, 2024. S.95. – 367 səh.)

Vahid Əzizin məhəbbət lirikasının bir qismi “Mahnı mətni” təkin təqdim edilir və bu təbiidir. Özü dediyi təkin: “Cavanlıqdan dodağımda zümzümə, ürəyimdə bayatıdır məhəbbət...”; “Həzin bayatılar söyləyən neyəm…”
Ümumiyyətlə, onun şeirlərinə ən ünlü bəstəkarlar tərəfindən 50-dən çox mahnı yazılıb və bu mahnıları eləcə ünlü müğənnilər ifa edib və edirlər. Çünki Vahid Əzizin mahnı mətnləri qismən problemsizdir, sözlə musiqinin biri-birinə
ritmik və tonik uyğunluğu, mətndəki ritmik vahidlərin zənginliyi, normal anəngdarlıq, şeirin avazı bəstəçiyə bəstə imkanı yaradır...
Bu mahnı mətnlərindən bir qismini yada salaq: “Mehribanım” (Bəstə: Elza İbrahimova, ifa – Şövkət Ələkbərova), “Gecikdin” (Bəstə: Elza İbrahimova, ifa – Flora Kərimova), “Bayatılar” (Bəstə: Eldar Mansurov, ifa – Brilyant Dadaşov), “Nəyimə gərək?”, “Gecələr keçir”( Bəstə: Eldar Mansurov, ifa – Aygün Kazımova), “Əzizim”, “Qurban olum” (Bəstə: Kəmalə Qasımova, ifa – Mirzə Babayev), “Aldatma məni” (Bəstə: Eldar Mansurov, ifa – Flora Kərimova), “Yaşadım, yaşamaq ehtiyacından”, “Səninlə” (romans), “Sənə qalsın”, “Yoxsan bu şəhərdə?..”, “Gülüm”, “Yasəmən, ah yasəmən”, “Unuduldum”, “Sevdiyini niyə danırsan?” (mahnı-duet), “Nə biləydim yalandı”, “Yalan olar”, “İncimədin ki?”, “Səni sevməyimə peşmanam”, “Yanğı”, “Sevgilim”, “Heç bilirsən, nələr olub o vaxtdan?”, “Xatirə nəğmə” (Bəstə: Eldar Həsənov), “Deyəsən” (Bəstə: Könül Hüseynova), “Səndən sonra”, “Xahiş” və s. bu qəbildən onlarla mətnlər sözlə liro-bəstələrdir, çeşmə kimi dum–duru, çiçək təkin nazənin, “ürəyi sevgi yuvalı” qız duaları qədər inanclı ürəyin tellərindən qopan həzin həyat nəğmələridir:

“Çiçəyim, nə üçün belə zalımsan?
Taladı könlümü aldığım soraq,
bir də bu Dünyaya gələsi olsan,
ya məndən sonra gəl, ya məndən qabaq.”
( “Xahiş”, Əsərləri, 2-cild. s.211,)

Hətta, şairin mahnı mətni təkin təqdim etdiyi bayatılar da mövcuddur. Əlbəttə, bayatılar müəyyən ahənglə, müsiqi ladında oxunur, bayatı çağrılır, laylalara dönür, amma profesional mahnı mətni təkin, bəstəkar bəstəsinə layiq olan mətn kimi onu təqdimi şairin bayatı lirik növündə onun axtarışlarının nəticəsi, istəyi kimin də qəbul edilməlidir:

BAYATILAR
(mahnı)
Ürəyimdə ayaz var,
Nə qış gedib, nə yaz var,
Oyatma bənəvşəni –
Kol dibində ayaz var.

Kədərli axmayaydı,
Göz yaşım axmayaydı,
Yad baxmağı bir yana –
Yar yada baxmayaydı.

Qalanın daşı oldum,
Gözünün yaşı oldum,
Dünyada gün ğörmədim –
Sevəndə naşı oldum.

Yanımda qal bir az da,
Göz yaşı var Arazda,
Yar yuxusun danışıb –
Şəkli qalıb Arazda...
1975 – 1984. (Bax: Vahid Əziz. Yaşadım, yaşamaq ehtiyacında. Şeirlər, 2 cilddə, I cild. 1965 – 2015-ci illərin seçmələri, Bakı, “Azərnəşr”, 2024. S.21-22. – 367 səh.)

Vahid Əziz bayatı janrına elə bağlıdır ki, onu poeziyasını sarı simi bu lirik xalq şeiri formasında daha təsirli olur. Vahid Əziz lirikasının poetikası - sərbəst şeir; heca, əruz… Vahid Əziz xalq ədəbiyyatının bayatı, dodaqdəyməz, yanıltmac təki janrlarına müraciət edib çox orijinal nümunələrini yaratmışdır. Dodaqdəyməz aşıq poeziyasının Dədə Ələsgər sınağından çıxan ən çətin növlərindən biridir və bu poetik formtın öhdəsinən Vahid Əzii bacarıqla gəlibdir:

Neçə illər alovlanır
dodaq-dodaqdan aralı.
həsrətinnən ynan könül
gəzər o vaxtdan aralı.

Sən sevgilər şəhanəsi,
arzu-istək şəlaləsi,
vay o günə həsrətlisi
gəzə çıraqdan aralı.

(Dodaqdəyəməz. 08.05.2014. Bax: Vahid Əziz. Yarım əsrin çiçəkləri. Səninlə.Bakı, “Azərnəşr”, 2016. S. 336. – 497 səh.)

Vahid Əziz klassik şeirimizin qəzəl janrına – şeir şəklinə də müraciət edib və mövzu, məzmun və şəkil cəhətdən yeniliklərlə diqqəti çəkən qəzəllər qələmə almışdır. Vahid Əzizin qəzəlləri mövzu, ədəbi-estetik fərqliliyi ilə bərabər, bu qəzəllərin leksikası təmiz ədəbi dilimizdədir və bəzən əruzda olan şeirlərdə müşahidə edilən yad leksik və fonetik ünsürlərdən tam arınmışdır...
Vahid Əzizin əksər qəzəlləri sillabik vəznin oxşrı olan rəcəz bəhrinə uyğun gəlir, daha da dəqiqləşdirsək, Vahid Əzizin qəzəlləri harmonik bölgülü heca vəznində yazılan qəzəllərdir. Onun təqdimetdiyi qəzəllərin adları da diqət çəkir. Klassik ədəbiyyatda qəzəllər əsasən, ya birinci beytin birinci misrası ilə, yada birinci beytlə adlandırılır... Vahid Əziz isə burada da yenilik etmiş, qəzəllərini rədiflərlə adlandırmışdır... Qəzəlləri rədiflə adlandırmağın bir üstün cəhətini sezdim ki, rədif qəzəlin mövzusunun, məzmunun koduna, açarına çevrilir... Rədif həmçinin qəzəlin ritmini də müəyyənləşdirir...

Vahid Əziin qəzəlləri ənənəvi qəzəl janrından bir xüsusiyyəti ilə də fərqlənir. Qeyd etdiyimiz kimi, qəzəl janrı əksərən məhəbbət mövzusunda olur. Vahid Əziin qəzəllərinin mühüm bir qismi isə ictimai və fəlsəfi məzmun kəb edir, sosial mühitə nüfuz edir. Məsələn, onun “Savayı” – “Bu Vətən torpağını, Vallah, yetimlər qorudu; yetimin kimsəsi olmaz ki, Vətəndən savayı... “ “Qalır” – “Yеnə də bircə ümid Tаnrı vеrən bахtа qаlır, Günü хоşbəхt аpаrır, nə qаlsа – bədbахtа qаlır, Görəsən, yеr üzünün zülmünün оlаrmı sоnu? Kim bilir, bəlkə о dа əcəllə bir vахtа qаlır?” ; “Bilirsən” – “ Onsuz da bura “Dünya” adlı zindan olubdu, nələr çəkirəm saldığın qəfəsdə, bilirsən...”; “Çəkilib” – “...Vətənin gеn gününə hаmı cаn qurbаn еləyib, еlə ki, düşdü dаrа–аzmı qırаğа çəkilib? Çаhаndа birçə nəfər Tаnrıyа övlаd sаyılıb – о, dа insаn əlinə düşüb–çаrmıха çəkilib...” ; “Gedəndi” – “Ağlım kəsəni, Vahid Əziz, “düzlüyü” gəzdi; tapılmır hələ, bəxt kimi yatıb da gedəndi...” qəzəllərindən gətirdiyimiz bu nümunələrdə dediyimiz cəhət öznü bariz bir şəkildə nümayiş etdirir... (Bax: Vahid Əziz. Seçilmiş əsərlər. 2 cilddə, 2-ci cild. 2015-2024 seçmələri. Bakı, “Azərnəşr, 2024. s.5. – 314 səh.)
Səhv etmirəmsə, Türkiyənin çox ünlü şairi, alimi, filosofu, jurnalisti, sissenaristi, uzun müddət Türkiyə Yazarlar Birliyinin genel başkanı olmuş Mehmet Doğanın sözləridir: "Bütün köklü ədəbiyyatlarda şair başlanğıcda kahin, münəccim, sehrbaz və ya şamandır. Şeir də sehrdir, əsla sıradan bir şey deyildir.” Bu sözlərin enerjisinə qısılası olsaq – Vahid Əziz də sözün sehrini yaradan şamandır, hətta “Dərgahda” olmağı da bacarır və “Ellər, məni axtarsanız bir zaman, Dərgahdadır üz tutduğum o ünvan” – elan edir. “Dənizlər də havalanır...”, “Bağışla”, “İlahi” ,“Ulu Tanrı, bunu səndən göləməzdim...” qəbildən şeirlərində bu qənaəti daha da dərinləşdirir, müəllifin lirik xarakterindəki saflıq və ülvülük sözlə rəssamlıq əsərinə çevrilir...
Vahid Əzizin poeziyasının ən maraqlı cəhətlərindən biri də forma, qəlib məsələsidir. Onun poetik yaradıcılığında heca vəzninin növləri, bölgü və ritm məsələsi, şeirin əsas forma elementlərindən olan qafiyə, sərbəst şeirin mahiyyəti və növləri, harmoniyası, həmçinin əruz vəznindən istifadə imkanları tədqiq olunmağı vacib problemlərdəndir...
Demək olar ki, ənənəvi heca şeirimizin bütün bölgü və qəliblərinin qapısı onun üzünə açıqdır. O sərbəstdə də, əruzda – qəzəllərində da, xalq şeir şəkillərində - qoşma, bayatı, gəraylı və s. bu qəbildən də bərcəstə nümunələr yaradıb.
Diqqəti çəkən odur ki, Vahid Əziz hecada da tam sərbəstlik hüququnu qoruyub saxlayır, mühafizəkar, radikal deyil, necə deyərlər, vəznin əsiri olmur, formanın sərhədlərini aşır, imkanlarını genişləndirir, yeni konturlar yarada bilir... Təbii, o, modernist düşüncəyə malik müasir dövrün şairi olsa da, folklor, xalq ədəbiyyatı klassik şeirlə bahəm onun da yaradıcılığında qoşa qanad kimi təzahür edir, birləşir, sintez olunur... Bu, təkcə qəlib-bölgü bağlılığı deyil, məzmunun, özünəxas baxışın əlvanlığıdır, yeniləşmiş ölçü-biçisidir... Və ən maraqlsı budur ki, bu “ölçü-biçilərlə” zəngın, vüsətli Vahid Əziz poeziyası Vətənə, vətənpərvərliyə, vətəndaşlığa, vətənsevərliyə, Azərbaycana – azərbaycançılığa xidmət edir...
Millətsevərlik, yurdsevərlik, poetik, lirik-dramatik Qarabağnamələr... Etiraz və ehtiras, fərdilik və fərqlilik, alilik və adilik, millətin, ordunun, haqqın uğuru, qalibiyyət qüruru, qutsal, ilahi qata bağlı Fatehlik eşqinin təntənəsi bu lirik Qarabağnamələrin məğzidir, məzmunudur, predmetidir... Dərələyəz mahalından olan, uşaqlıq və gənclik illərini daim Qarabağ havası duyulan Tərtərdə keçirmiş, Vahid Əziz hər zaman qəlbində dogma yurd, Qarabağ həsrətini, ağrı-acısını yaşamışdır. Şair ötən illər boyu Qarabağla, Zəngəzurla bağlı həm nostalji-nisgilli, həm də nikbinliklə dolu yüzlərlə şeir yazmışdır... (Bax Vahid Əziz. “Dərələyəz” poeması. “Ədəbiyyat qəzeti”.- 2020.- 25 aprel.- S.18-19.)
Qarabağ da Dərələyəz təkin Vahid Əzizin bütöv qəlbinin şah damarıdır. Təkcə 2020-ci ildə qələmə alınan bir silsilədəki nümunələrə diqqət kəsilək. “Azərbaycandır Qarabağ”, “Ləngimə, tez yetiş, böyük qələbə...”, “Savaş bitib?..”, “Bir gün bir aydır ki, yurd avaşddı...”, “Əsgərin”, “Qələbəli Azərbaycan...”, “Gəlirik...”, “Var ol, Ali Baş Komandan...”, “Tanrı, qoru Azərbaycan Ordusunu...”, “Ordu...”, “Yalnız irəliyə, yalnız irəli...”, “Qarabağım...”, “Hələ bitmiş saymaq olmaz savaşı...”, “Hicran a qalırdı “Qərinə” olsun...”, “Onlar qayıtmadı bu son həmlədən...”, “İtqovan”...”, “Lap az qalır...”, “Lap az qalır...” qəbildən şeirlərin motivirovkası əslində Qarabağın xilası uğrunda gedən qələbə döyüşünün poetik gündəliyidir...
Şair, az qala, saatbasaat, günbəgün xilaskar döyüşün gedişatını izləyir, poetik-publisitik uslubda münasibətini bildirir. Bu şeirlərin lirik qəhrəmanı bütün məsləki ilə Vətənin – Qarabağın xilası missiyasını öz üzərinə götürüb:

Zülmət getdi Qarabağdan,
ömrünü çıraq elədin,
var ol, Ali Baş Komandan -
çox günahkar nəsillərin
üzlərini ağ elədin!
( “Var ol, Ali Baş komandan!..” şeiri. “Ədəbiyyat qəzeti”, - 2020.- 31 oktyabr.- S.12-13.)

Bu da, məşhur Stendalın fikridir: “Yadelli işğalçılara qarşı hər bir mübarizə qanuni işdir və xalqın birinci borcudur.” Və bu müqədəs borcu xalqımız, dövlətimiz fəxarətlə, bütövlükdə şəhid olmağa hazır müsəlləh əsgər cəsurluğu ilə yerinə yetirdi və Vahid Əziz də vətənsevər bir şair kimi bu həyati həqiqətləri poetik həqiqətlər buketində təqdim elədi...
Vahid Əzizin şeirləri təpədən-dırnağa qədər həyat və insan haqqında lirik düşüncələrdən yoğrulmuş daxili poetik monoloqdur... Bu şeirlər dünyadan, həyatdan və insandan danışan işıqlı və obrazlı düşüncələrdən yoğrulmuşdur. Bu mənada, Vahid Əzizin lirikası müasir Azərbaycan şeirinin inkişafında fərqli hadisədir. Vahid Əziz şeirlərində bütün hallarda, o cümlədən, lirik duyğularını ictimailəşdirəndə də obrazlı düşüncənin təbiiliyini və səmimiyyətini, lirizmi qoruyub saxlayır. Ona görədir ki, Vahid Əzizin lirik qəhrəmanı da həmin işığın, milli-mənəvi varlığın real və təbii bir daşıyıcısıdır... Vahid Əzizin şeirləri - işıqlı düşüncələrin şeiriyyətidir...
80 yaşını tamamlayan Xalq şairi Vahid Əzizin estetik idealı mərdanəliyin, bütövlüyün, milli düşüncənin, vətənpərvərliyin və müstəqil dövlətçiliyin daşıyıcısı olan lirik-romantik qəhrəmandır. Bu lirik qəhrəmanın ayağı odlu torpaqdadır, başının üstündə isə üçrəngli dövlət bayrağı dalğalanır. Vətən torpağı ilə dövlət bayrağının vəhdəti Vahid Əzizin estetik idealının mahiyyətidir...
80 yaşın mübarək, yaşdaşım, ədəbi qəhrəmanım, ilhamı lacivərd poetik üfüqlərdə pərvaz edən, bu ufüqlərdən ötgəm, yenilməyən, ritorikadan uzaq, saf duyğuların, səhər mehi təkin xəfif, təmiz səsi eşidilən, adını böyük hərflərlə qeyd etdiyim – VAHİD ƏZİZ!!
Ps.: Məqalə dərc üçün təqdim edilən ərəfədə Respublika Prezidentinin Vahid Əzizə “Şöhrət” ordeni verilməsi haqqında sərəncamı verildi. Şöhrətə çoxdan çatmış Xalq şairinin 80 yaşındakı “Şöhrət” ordeni bizi də sevindirdi və təbrik edirik!!

Qurban Bayramov, tənqidçi-ədəbiyyatşünas,
Səməd Vurğun mükafatı laueratı...
21.11.2025.

Prezidentdən Vahid Əzizlə bağlı SƏRƏNCAM

Vahid Cəfərov (Vahid Əziz) "Şərəf" ordeni ilə təltif edilib.
Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev Sərəncam imzalayıb.
Sərəncamla V.Əziz bu mükafata Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə layiq görülüb.
Qeyd edək ki, sabah Xalq şairi Vahid Əzizin 80 yaşı tamam olur.

47 ilin həsrəti

Az qala yarım əsrlik ayrılıqdan sonra 64-65 yaşlarında bir yerə yığışmışdılar. Qafan şəhər 4 nömrəli orta məktəbin 1978- ci il məzunları arasında elələri var idi ki, bu 47- ildə ilk dəfə görüşürdü. Duyğusal anlar yaşanır. Hamı görüşə tələsir. Görəsən bir-birini tanıyacaqlarmı? Onu görüş anında, görüşənlər bilər. Ahıl yaşlarında uşaqlıq illərini yada salan, sevinc göz yaşları axıdan bir qrup sinif yoldaşları. Ona görə bir qrup deyirəm ki, bu 47 ildə həyat onlara da öz sərt üzünü göstərmişdir. Vətəndən qovulmuşlar. Külək sovuran kimi hərə bir tərəfə səpələnib. Kimisi üzünü xarici dövlətlərə tutub, kimisi Vətən həsrəti ilə qovrulub, bu ağır dərdə dözməyib haqq dünyasına qovuşanlar da olub.
Bəlkə də elələri var ki, onun yaşayıb, yaşamasından heç birinin xəbəri yoxdur. Bu ağır zamanlarda əksəriyyəti öz valideyiyinlərini, əzizlərini itirib. Ancaq buna baxmayaraq həyat davam edir. Allaha min şükür ki, Ordumuzun gücü, şəhidlərimizin qanı bahasına, qazilərimizin vətən sevgisi sayəsində erməni daşnak ordusuna qalib gəlib, torpaqlarımızı işğaldan azad elədik. Artıq üçrəngli bayrağımız Vətənimizin hər yerində məğrur – məğrur dalğalanır. Elə bu bayrağın dalğaları altda Qafan şəhər 4 nömrəli orta məktəbin 1978-ci il məzunları 10 noyabr 2025-ci ildə “Ovqat” restoranında görüş keçirdilər. Dünənin şagirdləri olan insanlar, uzun ayrılıqdan sonra, ahıl vaxtlarında bir araya gəldilər. Düzdür hamısı bir yerdə ola bilmədilər. Çünki ölkə xaricində yaşayanlar da var. Əfsuslar olsun ki, ürəkləri burda olsa da özləri bu görüşdə iştirak edə bilmədilər. Yurd həsrəti, qəribçilik insanların bir-birindən ayrı düşməsi bu gün bir araya gəlsələr də onları duyğulandırmışdı. Qəribə taleh idi. Dünən bir parta arxasında oturan uşaqlar bu gün bir-birini tanıya bilmirdilər. Bu da bir çox soydaşlarımızın başına gələn, mənfur qonşularımız olan ermənilərin törətdiyi hadisələrdən qaynaqlanırdı. Bəli belə bir görüş başladı. Fəqət Babayev Çingiz, Məmmədov İlham, İmanov Nəsib, Qəytərənov Adil, Yaqubova Nazilə, Məmmədov Tolik, Sevdimalıyev Rizvan, Camalova Rəfiqə, Ağammədov Mamed, Şirzadov Cəlal, Həfəmxanov Zöhrab, Məhərrəmov Məhyəddin, Tanrıverdiyev Bəxtiyar və Paşayev Şamoya bu görüşə qatılmaq nəsib olmadı. Allah hamısına rəhmət eləsin!
Görüşdə əvvəlcə Azərbaycanın himni səsləndi, şəhidlərimizin, dünyasını dəyişmiş müəllimlərin və şagird yoldaşlarının xatirəsi sükutla yad edildikdən sonra qrupun təsiscisi Asif Tahirov dedi:
Əziz sinif yoldaşlarım, bir şeyi sizə bildirmək istəyirəm ki, 10 oktyabr 2020-ci ildə Musa İsmayılov, Rövşən Camalov, Oktay Camalov və mən Qafan Pirimli icmasını yaratdıq. Sonra özümdə belə bir fikir yarandı. Nədən mən orta məktəb yoldaşlarımla bir qrup yaratmıram?! Çox düşündüm Şakir Dünyamalıyevə zəng eləyib fikirmi bildirdim, sağ olsun o da mənim fikrimə dəstək oldu, sizlərlə əlaqə qurmağa başladıq.
Təəssüflər olsun bir çox yoldaşlarımızdan heç kimin məlumatı olmadı. Amma buna baxmayaraq xoş bizim halımıza bu gün bir araya gələ bildik. Burada hamımızın əziyyəti olub. Elə buna görə də bu görüş tək bir nəfərin yox, hamımızın əməyi nəticəsində yaranıb. Bu münasibətlə hamınıza xoş gəlmisiniz deyirəm, hamınızı görüşümüz münasibəti ilə təbrik edirəm! Bir də xahiş edirəm, hərə bir məktəb xatirəsi danışsın. Amma özüm ikisin danışım...
Bilirsiniz ki, mən çox dəcəl olmuşam, kimya dərsində dəcəllik etdim İmaməliyev Ağalar müəllim böyrümdən yavaşca vurdu. Yalandan qışqırdım, yəni çöldə gəzmək üçün bunu edirdim. Dərsdən çıxanda uşaqlardan 30 qəpikdən pul yığırdım kolbasa çörək alıb uşaqlarla bölüşürdük. Şirin-şirin yeyərək evə gedərdik, heyif o günlər, adamın yadına düşəndə içi göynəyir.
Söz sinif nümayəndəsi Adilə Qasımovaya verildi.
Xoş gəlmisiniz, Allah sizləri qorusun! Allah sağlamlığımızı əlimizdən almasın deyən Adilə müəllimə xeyir-duadan sonra tövsiyə etdi ki, hər il bir görüş keçirilsin. Qaldı ki, xatirəyə heç yadımdan çıxmır. Beşinci sinfin Ədəbiyyat dərsliyində “Çapayev” şeri var idi. Həmin gün kəndə getmişdik, şeri əzbərləyə bilməmişdim. Bilirsiniz ki, mən əlaçı idim. Səhəri dərsə gəldim. Rəhmətlik Süvara müəllim 5-6 şagirddən şeiri soruşdu, heç kim bilmədi. Uşaqların hamısı bir ağızdan Adilədən soruşun dedi. Müəllim üzümə baxdı və məni anladı. Adilə bilir. Zəng vuruldu bu an dərsdən evə necə gəldimsə yemək yemədən həmin şeiri əzbərlədim. Hələ də nə o şeir, nə də müəllimimin humanist jesti yadımdan çıxır...
Şəkərov Zahid: Əziz sinif yoldaşlarım, nə yaxşı ki, görüşə bildik. Neçə vaxt idi ki, bu haqda düşünürdüm. Görəsən bizim sinfin uşaqları nə vaxt bir yerə yığışıb görüş təşkil edəcəklər? Sağ olsun Asif qardaşımız əlini bu ağır daşın altına qoydu və bu işin öhdəsindən gəldi. Deyirsiniz sinfimizdə ən yaxşı oxuyan Yucin, Adilələr və Maya idi. Ancaq biləsiniz ən yaxşı oxuyan Sahib ilə mən idim. Vinetkada da bir yerdəyik, burda da bir yerdə oturmuşuq.(zarafat)
Mehdiyeva Maya: Əziz sinif yoldaşlarım, bu gün bizim 64-65 yaşımız var. Bunun 47 ili həsrətdə keçib, yeddi ili körpəlik çağımızdır. Qayğısız, kədərsiz on il, orta məktəb illəri bizim yadaşmızdan heç vaxt silinmir. İnanın, mənə şagird yoldaşlarım tələbə yoldaşlarımdan daha doğmadır. Çünki körpəlikdən eyni yerin havasını udmuşuq, suyunu içmişik, çörəyini yemişik. Bu gün çox sevincliyəm nəhayət ki, sizinlə görüşdüm. Özümü Qafandaki kimi hiss etdim. Sinif yoldaşlarımızın əhatəsində olmaq başqa duyğu imiş. Bir də onu deyim ki, bu günkü tədbirimizin əziyyətini çəkən, bizim bu görüşü tarixləşdirən Şakir qardaşımıza öz minətdarlığımı bildirirəm.
Rafiq Məmmədov: Bu gün tarixi və sevincli bir gündür. 47 ilin həsrətinə son qoyuldu. Kaş 20-30 il əvvəl görüşərdik. Nə edək, qismət belə imiş. Əfsuslar olsun ki, sinfimizin medalisti Yucin qardaşım iştirak edə bilmədi. Sinfimiz yaxşı oxumaqla məktəbdə öncül yerlərdən birində idi. Adilə və Maya da qızıl medala namizəd idilər. Nədən qızıl medal almadılar bilmirəm. İnstitut yoldaşlarımla tez-tez görüşürəm. Ancaq sizlərlə görüşə bilmirdim. İndi o qədər sevincliyəm ki, danışa bilmirəm. Hamınızı gördüm. Bir də mənim ən böyük arzum Qafanımızda olmaq, belə bir görüşü, orada keçirməkdir. Bir də cızma-qara- “ Qafanım ” şeirimi sizlərə təqdim edirəm.
Bir tərəfin Xustub, biri Süsəndi,
A doğma Qafanım, doğma Qafanım.
Dağlarının başı dumandır, çəndi,
A doğma Qafanım, doğma Qafanım.

Varımız, yoxumuz göyə sovrulub,
Ürəyim həsrətdən yaman qovrulub,
Doğmaların ayrı düşüb, qovulub,
A doğma Qafanım, doğma Qafanım.

Yağılar əlində qalmısan indi,
Həsrətlə fikirə dalmısan indi,
Köksümə bir yara salmısan indi,
A doğma Qafanım, doğma Qafanım.

Neylədi düşmənlər sənə bilmirəm,
Sənsiz eynim açılmayır, gülmürəm,
Hələ yaşayıram, hələ ölmürəm,
Ay doğma Qafanım, doğma Qafanım.

Mənim yolum haqqın düzgün yoludur,
Rafiqəm ürəyim dərdlə doludur,
Nəslim, köküm ululardan uludur,
A doğma Qafanım, doğma Qafanım.

Siran Səmədova: Nə xoş halımıza ki, bir yerdəyik. Siz deyirsiniz 47 ilin həsrəti. Ancaq mən 54 ilin həsrətində idim. Axı mən 4-cü sinifdən sizdən ayrılmışam. Çox sağ olsun Asif qardaşımız, Şakir qardaşımız bu işin öhdəsindən layiqincə gəldilər, bizi bir araya topladılar. İnanın sevincimdən çox danışa bilmirəm. Həyəcandan dilim söz tutmur. Nə yaxşı ki, varsınız!
Muradova Adilə: Bu gün mən o qədər sevincliyəm ki, söz tapa bilmirəm. Məktəbdə də ancaq dərsə fikir verərdim. Əlaçı şagird idim. İnanın, bura gələndə hər on dəqiqədən bir saata baxırdım. Saat da getmir ki, getmir. Çox danışan deyildim. Məni müəllimlik öyrətdi, danışmağa.
Bilirsiniz ki, mən nənəmgildə qalırdım. Bir dəfə nənəm təqaüdünü alanda mənə 3 manat verdi ki, get özünə bantik al. Axı, həmişə saçımı hörüb yanıma atardı. Saçım heç vaxt açıq olmazdı. Mən də gedib Şölə müəlliməmə balaca bir “Krasnı Moskva” ətri aldım. Şölə müəllimə çox sevindi, mənim alnımdan öpdü. O gün-bu gün Şölə müəllimlə hər görüşəndə o günlər yadımıza düşür. Əfsuslar olsun ki, bir də o günlərə qayıda bilmirik. Vətəndən didərgin düşdük. Hər tərəfə yayıldıq. Uzun zamanlar bir-birimizlə əlaqəmiz olmadı. Şükürlər olsun bu günə.
Ulduz Hüseynova: Hər vaxtınız xeyir əziz sinif yoldaşlarım. Əziz bacı qardaşlarım, bu görüşümüz qoy daimi olsun. Sevincimin həddi – hüdudu yoxdur. O qədər sevincliyəm ki, bu gün qızların hamısını gördüm. Bir xatirə də mən deyim. Bir dəfə rəhmətlik Cümşüd müəllimin fizika kabinetində olduğunu bilmirdim. Sinifdə idim. Mahnı oxumağa başladım, bir də gördüm Cümşüd müəllim əl çalır. Utanıb tez çölə qaçdım. Heyif o günlərdən. Həsrət – həsrət geri boylanmaqdan başqa əlimizdən heç bir şey gəlmir. Mən arzu edirəm ki, bu görüşümüz axırıncı yox, axarıncı olsun.
İdris Camalov: Bir on-on beş gün olardı Asif mənə zəng etdi ki, qrup yaratmışıq. İstəyirsən səni də qrupa yazım. Dedim o nə sözdü?! Məmuniyyətlə. Çox sevincliyəm. Qənfilə, Zenfira ilə birinci sinifdən bir oxumuşuq. Hamınızı çox istəyirəm. Çox xarici dövlətlərdə olmuşam. Vətənimizdən gözəli yoxdur, millətimizdən gözəli yoxdur. Bizim adət ənənələrimizdən gözəli yoxdur. Şakir qardaş çox sağ ol ki, həm bizi tarixin yaddaşına köçürürsən, həm də musiqi ilə bizi əyləndirirsən. Sağ olun, var olun!
Quliyeva Zöhrə, Dadaşova Validə, Bağırova Sərfinaz, Mustafayev Çingiz, Bayramov Sahib, Quliyev Fərhad, Hətəmxanova Zenfira və Məmmədova Qənfilə də öz sevinclərini bölüşdülər.
Beləcə bir görüş də başa çatdı.

Qafan şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin 1978-ci il məzunlarının görüşünü qələmə aldı.
Xürrəm QAFANLI,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Üzvü Şair – publisist

Afaq MÜBARİZQIZI Yazır:

Necə deyim ki, 70 yaşın mübarək, Ata?

Səni neçə vəsf edim ki, qəlbimdəki sənsizliyi ovuda bilim? Necə sarılım sənə, necə qoxunu içimə çəkim, o ağ saçlarına necə sığal çəkim, necə öpüm o zəhmətkeş əllərindən? Sən axı mənim söykəndiyim ən böyük dağ idin, indi səni neçə vəsf edim ki, dağlar məndən inciməsin?! Sənin ətrin dünyanın ən ən gözəl güllərindən belə qiymətli idi. İndi onu necə izah edim ki, güllər məndən inciməsin?! Kölgən başımın üstündə bir çinar kimi idi. İndi hər addımımda o kölgəni axtarıram, Ata! Sənə o qədər ehtiyacım var ki, kaşki mənə həmdəm ola biləsən. Darixmağin izahı olsaydı, qəlbimdən süzülüb gələn sözlərin qarşısında qələmim aciz qalardı…
Tanınmış bir qiraətçinin dediyi sözlər eyni ilə sənin dediklərini xatırladır: elə otur dur ki, elə danış, elə addım at ki hər yerdə səni görürlər. Mən bütün insanların hamısını bir kənara qoyuram. Harda olsam elə bilirəm ki, məni sən görürsən. Ona görə də həmişə çalışıram ki, sənə layiq olum. Bir ömür sənin qızın olmanın qüruru ilə yaşayacam.
Dünya bir pəncərədir, hər gələn baxar gedər deyirlər. Əsas odur ki, bu dünyada elə yaşayasan ki, özündən sonra bir iz qoyub, xoş xatirələrlə anılasan. Həyatda attığın addımlar, dünyaya baxışın, insanlara verdiyin dəyər, qazandığın hörmət hər zaman qürur hissi ilə anılır. Sən sağlığında qazandığın hörməti, gedişinlə əbədiləşdirdin. Səndən sonra xatirələrə sığındıq, Ata! Ömür kitabımızın səhifələrini vərəqlədikcə xatirələrimiz daha da şirinləşir, həm də dilimizdən heç düşmür. Sənin bizə ərməğan etdiyin həyat yolunun cığırı ilə addımlamaq bizə elə qürur verir ki, sən bizim bu yoldakı ən böyük qəhrəmanımız oldun...
Atam Qasımov Mübariz 1 iyul 1955-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalının Qabaxlı kəndində doğulub, boya- başa çatmışdı. Yurd-yuvasının ermənilər tərəfindən işğal olunması atamı dərindən sarsmışdı. İllər keçsə də o qəlbindəki Vətən sızıltısını hər zaman hiss edirdi. Vətən həsrəti Atamın qəlbindəkiləri qələmə almaqla az da olsa həsrətini dindirirdi. O, sanki bununla təsəlli tapırdı. Ən böyük arzusu da bütün bu yazdıqlarını kitab halında nəşr etdirmək idi. Artıq buna yenicə baslamışdıq ki, zalım fələk onu əbədi olaraq bizdən aldı. Amma biz, yəni hayat yoldaşı və övladları olaraq onun bu arzusunu həyata keçirməyi özümüzə borc bildik. Qürur hissi ilə də o kitabı nəşr etdirdik.
Atamla olan söhbətlərimizi xatırlayıb bəzən gülümsəyirəm, bəzən də kövrəlirəm. Belə söhbətlərimizdən biri də atamın gördüyü yuxu idi. Atam yuxunu mənə danışa danışa, bu sözləri də qeyd etdi ki, yuxumu qələmə alıb dəftərimə də yazmışam, sən də oxu, düzəlişlər et, geniş şəkildə yaz hekayə formasına gətir, kitabımda onu da nəşr etdirək. Mən də böyük məmnuniyyətlə onun istəyini yerinə yetirdim.
Vətən həsrəti ilə başa vurduğu günlərdən biri idi. Yerinə uzanıb adəti üzrə kitab oxuyurdu. Kitabda təsvir olunan təbiət atamı bir anlıq xəyallara daldırdı və elə o xəyalların ağuşunda da yuxuya gedən atam yenə doğma kəndini, Qabaxlını görür. Atam danışırdı:
Vətənimdə idim. Doğma kəndim Qabaxlı necə də gözəl idi. Arpa çayının sol sahilində yerləşən kəndimi yuxumda görmək sanki mənə Cənnət qədər əziz idi. Bir xeyli gəzib dolaşdım doğma yurdumu. Kəndimiz füsunkar gözəlliklərlə əhatə olunmuşdu. Bütün kəndi öz ağuşuna almış qeyri adi gözəllik insanın ruhuna sakitlik verirdi. Sanki bu gözəlliyi rəssam işləmişdi. Bütün rəngləri bir araya gətirmək, belə bir ahəng yaratmaq doğrudan da valehedici idi. Necə ola bilərdi ki, bütün rənglərin əks olunduğu bu mənzərə bu qədər incəliklə işlənsin, rənglər bir-birinə inanılmaz dərəcədə uyğunlaşsın. Qəhvəyi dağların başındakı qara uzaqdan baxanda qeyri-adi bir görünüş əks etdirirdi. Yaxşı yadımdadır, bəzən dumanın, çənin içində heç bir dağ görünməzdi. Dəfələrlə gəldiyimiz yerlərdə anidən gözümüzə dəyən dağlar bizdə təəccüb doğururdu. Axı necə ola bilərdi ki, bir neçə dəfə bura gəldiyimiz halda biz o dağı görməmişik?! İki gün sonra isə həmin yerdə görünən çən, duman bütün suallarımıza cavab verirdi.
Kəndimizdə olmaq, yenidən o gözəllikləri görmək mənə mənəvi güc verirdi. Uzaqdan görünən başı qarlı dağlar, digər tərəfdə yenicə çiçək açmış ağaclar, dörd bir tərəfində tapdalamağa belə qıymadığım şeh düşmüş otlar, otların arasında göz oxşayan rəngli çiçəklər, ara sıra gözə dəyən yaz göbələkləri, qışdan sonra təbiətin oyanması ilə aşıb-daşan şəlalələr, bumbuz bulaqlar insana hər şeyi unutdururdu. Bütün bu gözəlliklərin arasında quşların cikkiltisi sanki təbiətin nəğməsi idi.
Geriyə döndüyümdə gördüyüm mənzərəyə heyran qalmamaq mümkün deyildi. Otların arasında bitən sayı -hesabı bilinməyən lalələr insanın gözünü oxşayırdı. Yaşıllıqlar içərisindəki alqırmızılar həqiqətən bir möcüzə idi. Yaşılla qırmızı bir arada bu qədərmi heyranedici ola bilərdi? İndi bu mənzərə qarşısında insan necə geri dönmək istəsin?
Yeni oyanan bu təbiətin o qədər incəlikləri vardı ki... Gül-çiçəklərin ətrafında pərvanə kimi dolaşan kəpənəklər təbiətə bir başqa gözəllik verirdi. Bütün bunlarla təbiət bir daha sübut edirdi ki, insan ruhu gözəlliklər görüncə, yaşamaq eşqi daha da artır...
Amma içimdə bir hüzün vardı. Vətəndə olsam da, bunun keçici olduğunu sanki hiss edirdim. Hər an düşmənlə qarşılaşa bilərəm deyə çox təlaşlanardım. Gözümü yumub bu təmiz havanı ciyərlərimə çəkdim. Heç vaxt heç yerdə görə bilməyəcəyim bir gözəlliklə qarşı qarşıya dayanmışdım. Artıq geri dönmək vaxtı idi. Ayaqlarim getsə də, ürəyim getmək istəmirdi. Çünki o balaca ürək bu yerlərdə öz iradə və böyüklüyünü tapmışdı. Çaylardan, dərələrdən keçə-keçə, bulaqların sərin suyundan içə-içə, ağacların kölgəsində dincələ -dincələ yoluma davam etdim. Bu çətin yollardan keçərkən sanki özümə vaxt qazandirirdim, bir az daha buralarda qalmaq üçün. Elə bu düşüncələrlə addımlayırdım ki, birdən kiminsə məni çağırdığını eşitdim. Sevinərək geri döndüm, lakin heç kimi görə bilmədim. Çox ümidlənmisdim məni tanıyan biri olar deyə. Təəssüf hissi keçirərək yoluma davam etdim. Yenə həmin səsi eşitdim. Mübariz, Mübariz. Geri döndüm, heç kimi görmədim. Bir neçə addım geri qayıtdım, ətrafıma nəzər saldım. Diqqətlə baxdığımda qayaların arasında bitən bir gözəl çiçək gördüm. Üstünə şeh düşmüş bu gül kimdənsə küsmüş kimi başını aşağı salmışdı. İstədim dərim, amma əlim çatmadı. Yoluma davam etmək istəyirdim ki, yenə həmin o səs. Dörd bir tərəfimə boylanıb heç kimi görmədiyimdə artıq heç şübhəm qalmadı ki, məni səsləyən o gül imiş. Sən demə qayaların arasındakı o zərif, kövrək, qərib gül məni səsləyirmiş. Hara gedirsən el oğlu, məni də özünlə apar deyirdi.
Mən çox kövrəldim. Ancaq getməli idim. O isə dayanmadan məni çağırır və yalvarırdı ki, məni yad əllərdə qoyub getmə, ay insafsız. Yanağımda hiss etdiyim istiliklə artıq göz yaşlarımın axtığını anladım. Bu an qəlbimdən bir sızıltı keçdi. Geri dönməyəcəyimi anlayan gül "mən sizi gözləyəcəyəm, siz gələnə qədər də solan deyiləm, qayıdın!" Gözümün yaşını silib, son dəfə həsrətlə baxdım kəndimizə. Qoynunda böyüdüyüm, dincəldiyim hər qarışısını əzbərlədiyim Vətənim indi yad əllərdə idi.
Gül dedi bülbül gülə, gül gülmədi getdi,
Gül bülbülə, bülbül gülə yar olmadı getdi.
Var gücümlə qışqırıb, ey təbiət gözəli gözlər oxşayan, qəlbləri titrədən gözəl gül. Biz mütləq geri dönəcəyik…
Sevinc və təlaş içində yuxudan oyandım. Bir xeyli gözlərimi tavana dikib baxdım. Və anladım ki, gördüklərim bir yuxu imiş. Elə o vaxt da bu sətirləri yazdım:
Çatdırın o gülə -gülzara məni,
İtirsən o yerdə gəz, ara məni.
Qürbətdə qoymayın məzara məni,
Vətən gündüzünə həsrət qalmışam.
Kaski bunlar bir yuxu olmazdı. Amma yaxşı ki, yuxu da olsa bu hissləri yaşayırdım. Vətən həsrəti ilə alışıb yanan atamın tez-tez yuxularında Vətənə getməsi az da olsa ona bir təsəlli idi.
Atamın dilindən: Çox istəyərdim ki, belə yuxularımın birində də atamı ziyarətə gedim. Vaxtsız itirdiyim atamı. Atam dünyadan köçəndə mənim cəmi 30, Atamın isə 54 yaşı vardı. Həyat necə də amansız idi. Atama ehtiyacım olduğu ən həssas vaxtlarımda, nəsihətlərinə, məsləhətlərinə gərək duyduğum bir vaxtda atasız qoydu məni. Bəzən düşünürəm ki, görəsən atam sağ olsaydı, bu Vətən ayrılığına necə dözərdi? O, da mənim kimi yuxularındanmı təsəlli tapardı? Amma deyəsən bircə atam vəfalı çıxdı. Ömürlük qaldı Vətəndə...
Oğul qayğısına vaxtı çatmadı,
Anam qocalanda əldən tutmadı.
Hamı köçdü, o Vətəni atmadı,
Vətənə keşikçi, qalıbdı Atam...

Zəfərimizin sürprizi

Bu səhər- noyabrın 8-də telefonumun ekranına hərbi geyimdə, sol sinəsində, ürəyinin başında Azərbaycan bayrağı həkk olunmuş bir uşaq şəkli gəldi. Düzü ürəyim atdandı. Bu mübarək gündə, bu mübarək şəkli mənə kim göndərdi?- deyib nömrəni çevirmək istəyirdim ki, uşaqlıq dostumun, sinif yoldaşım Seyidəlinin səsi gəldi. Məni Zəfər Günü münasibətilə təbrik edirdi. Sözün açığı xalqımız üçün bu müqəddəs gündə uşağın hərbi geyimi məni o qədər qürurlandırmışdı ki, təbrikin fərqində deyildim. Öyrənəndə ki, uşaq Lətifin qızıdır, mənə elə gəldi ki, dostumuz Seyidəlinin oğlu Lətifə toy elədiyimiz gün dünən idi. Sən demə bizə dünən kimi görünən gündən illər keçib, tay-tuşumuzun balası deyib telinə sığal çəkdiyimiz Lətifin özü ata olub. Qızı Zəhra Seyidəli isə artıq Xırdalan şəhər 11 nömrəli tam orta məktəbin 4-cü sinif şagirdidir.

Bəli, şəkildə gördüyümüz Zəhra bala atasına təkidlə hərbi geyim aldırıb ki, bu gün geyinib Azərbaycan Ordusunun qələbə paradına gedə. Babası Seyidəli isə bu qürurverici anların sevincini dostlarla paylaşmaq qərarına gəlib. Biz də bu ülvi paydan nəsibimizi aldıq. Sevindik ki, məmləkətimizdə vətənsevərlər böyüyür. Bu gün Zəhranın boyuna biçilən geyim sabah minlərlə Azərbaycan əsgərinin, birisi gün milyonlarla Bütöv Azərbaycan oğlunun boyuna biçiləcək. Bu gün Bakını titrədən ayaq səsləri bir gün Təbrizdən səda verəcək!
Seyidəli, əziz dostum, sən məni Bayram münasibəti ilə təbrik etdin, mən də səni belə vətənpərvər balanın babası olmağın münasibətilə təbrik edirəm. Zəhra balanın gözlərindən öpürəm!

Hörmətlə: Zəhraya sevgi, babasına sayğı ilə Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU,
Hərbi Jurnalistlər Birliyinin sədri

"Xəzər nəğmələri"nin

Dəmir qonağı

Noyabrın 1-də Neftçala şəhər Mərkəzi Kitabxanasında "Xəzər nəğmələri" ədəbi birliyinin növbəti tədbiri keçirildi. Ədəbi tədbirdə AYB -nin üzvü,şair-publisist, Azərbaycan poeziyasında öz dəst-xətti ilə seçilən şair Təranə Dəmir qonağımız oldu. Birliyin üzvləri Böyükağa Məmmədov,
Əlovsət Əliyev, Müzəffər Məzahim,"Gündoğar" qəzetinin redaktoru Bədirə Niftəliyeva və başqaları Təranə Dəmirə uzun məsafəni qət edib görüşə gəldiyi üçün səmimi qəlbdən minnətdarlıqlarını bildirdilər.
Eyni zamanda Təranə xanım da bu dəvətin təsəbbüskarlarına ürəkdən təşəkkür etdi, tədbir boyu rəngarəng şeirlərini səsləndirdi və tədbir iştirakçılarına imzalı kitablarını bağışladı.Sonda xatirə şəkli çəkildi. Biz də öz növbəmizdə görüşün çox səmimi və rəngarəng keçməsində Neftçala rayon Mərkəzi kitabxanasının əməkdaşlarına dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Eyni zamanda Təranə xanıma da yaradıcılığında uğurlar diləyirik.

Zabil Pərviz.
Şair,AYB -nin üzvü."Xəzər nəğmələri"ədəbi birliyinin sədri.

"Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)" - milli yaddaşın hüquqi sənədləşdirilməsi

Səməd Vəkilovun təqdim etdiyi “Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” adlı elmi tədqiqat əsəri 1948–1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan ərazisində) yaşayan azərbaycanlıların deportasiyasına, bu ağrılı hadisənin tarixi, hüquqi və insani nəticələrinin araşdırılmasına həsr edilmişdir. Kitabı bu mövzuda aparılan araşdırmalar sırasında fərqləndirən əsas cəhət həm arxiv sənədlərinə, həm də şahid ifadələrinə əsaslanması və deportasiyanın Salyan bölgəsinə məcburi köçürülən azərbaycanlı icmaları üzərində aparılmış tədqiqatla konkretləşdirilməsidir. Müəllif deportasiyanın tarixi köklərini və siyasi motivlərini araşdıraraq deportasiyanın SSRİ-nin və xüsusilə Stalin rejiminin Qafqazda apardığı etnik-siyasi siyasətin bir hissəsi olmasını qeyd edir və II dünya müharibəsindən sonra SSRİ-nin Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları (Qars, Ərdahan məsələsi) ilə paralel, Ermənistan rəhbərliyinin “xaricdəki ermənilərin repatriasiyası” üçün torpaq və yaşayış yeri axtarmasının buna rəvac verməsini faktlarla sübuta yetirir. SSRİ Nazirlər Sovetinin 23 dekabr 1947-ci il qərarı ilə Ermənistan SSR-dən 100 min azərbaycanlının köçürülməsi qərarı rəsmi sənədlərdə “könüllü köçürülmə” kimi təqdim edilsə də, müəllif arxiv materiallarına əsasən sübut edir ki, bu, zorakı deportasiya idi:"Məktubun nə imzası, nə də tarixi var idi. Bu isə göstərirdi ki, guya ‘Bağırovun Stalinə məktubu’ könüllülük pərdəsi altında saxta hazırlanmış sənəd idi" .
1948–1953-cü illərdə deportasiya dalğalarla həyata keçirilmiş, Ermənistanın 24 rayonundan 200-dən çox kənd boşaldılmış, köçürülənlərin əksəriyyəti Salyan, Sabirabad, Saatlı, İmişli, Zərdab, Kürdəmir, Göyçay kimi Kür-Araz ovalığındakı rayonlara yerləşdirilmişdi.
Kitabda deportasiyanın mədəni genosid tərəfləri də göstərilir, Azərbaycan məktəblərinin, qəzetlərinin və teatrlarının bir-bir bağlanması, İrəvanda Azərbaycan dilində fəaliyyət göstərən Pedaqoji İnstitutun fakültələrinin ləğv edilərək Azərbaycana köçürülməsini
müəllif Azərbaycanlıların Ermənistandakı varlığını tamamilə silmək üçün sistemli siyasətin tərkib hissəsi olduğunu xüsusi qeyd edir.
Səməd Vəkilovun təqdim etdiyi araşdırmanın əsas bölümü Salyan rayonuna deportasiya olunan ailələrin bioqrafik məlumatları, şəxsi xatirələri və yaşayış şəraiti geniş təsvirinə həsr olunub. Müəllif “Qarabağlı”, “Yeni Uluxanlı”, “Qaraçala”, “Xalaç” kimi kəndlərdə məskunlaşmış icmaların xatirələri, bugünkü yaşamı fonunda deportasiyanın nəticələrini insan taleyi fonunda işıqlandırır.

Qərbi Azərbaycandan deportasiyaya dair yazılmış ən sistemli tədqiqatlardan biri olan kitabın müəllifi olaraq
Səməd Vəkilov Qərbi Azərbaycandan deportasiyanı – sadəcə miqrasiya deyil, planlı etnik təmizləmə aktı kimi qiymətləndirir.
Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” kitabı SSRİ-nin totalitar siyasətinin Azərbaycan xalqına vurduğu zərbəni sənədlərlə sübut edən, Ermənistanın azərbaycanlılardan etnik təmizlənməsini açıq göstərən bir araşdırma olaraq həm tarixi faktlara, həm hüquqi sənədlərə, həm də insan talelərinə söykəndiyi üçün həm elmi, həm də emosional dəyərə malikdir.

Elnarə Qaragözova,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi

Xırdalanda “Qərbi Azərbaycan həqiqətləri”

mövzusunda bilik yarışı keçirilib

Xırdalan şəhərində yerləşən Heydər Əliyev Mərkəzində “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron bölməsinin təşəbbüsü, Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə rayonun ümumtəhsil məktəbləri arasında Qərbi Azərbaycan həqiqətləri mövzusunda bilik yarışı keçirilib.

Tədbir Azərbaycanın Dövlət Himninin səsləndirilməsi və Ulu Öndər Heydər Əliyevin, eləcə də Vətən uğrunda canından keçmiş şəhidlərin əziz xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlanıb.
Tədbirdə çıxış edən Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti başçısının müavini, İctimai-siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri Gülnar Rəhimova bildirib ki, regionlarda gənclərlə keçirilən bu kimi maarifləndirici tədbirlər Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixi faktların gənc nəslə çatdırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasından danışan G.Rəhimova Ulu Öndər Heydər Əliyevin Qərbi Azərbaycana qayıdış məsələsinə xüsusi önəm verdiyini vurğulayaraq qeyd edib ki, bu gün Ulu Öndərin siyasi kursunu uğurla və qətiyyətlə davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmiz möhtəşəm Zəfər qazanaraq öz suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tam bərpa edib. Onun sözlərinə görə, üçrəngli dövlət bayrağımız artıq əzəli və əbədi torpaqlarımızda, işğaldan azad olunan ərazilərdə qürurla dalğalanır, Qarabağ sürətlə bərpa olunur, soydaşlarımız doğma ata-baba yurdlarına qayıdırlar.
Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron rayon nümayəndəliyinin sədri Bilman Vəliyev çıxışında bildirib ki, İcma tərəfindən yüz minlərlə Qərbi azərbaycanlının hüquqlarının bərpası və onların doğma torpaqlarına – ata-baba yurdlarına qayıdışının təmin edilməsi istiqamətində genişmiqyaslı fəaliyyət həyata keçirilir. O vurğulayıb ki, bu məqsədyönlü və əzmkar fəaliyyət nəticəsində Qərbi azərbaycanlıların haqlı mübarizəsi bu gün təkcə dünya azərbaycanlıları deyil, həm də bir çox xarici ölkələrin vətəndaşları tərəfindən dəstəklənir.

Tədbirdə həmçinin Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron rayon nümayəndəliyinin gənclərlə iş üzrə məsul şəxsi Heydər Vəliyev və Uşaq Səfirlər Məclisinin Abşeron rayonu üzrə nümayəndəsi Ayxan Abbaszadə çıxış ediblər. Onlar Azərbaycanın tarixi və Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyəti barədə gənclərə ətraflı məlumat verərək, tariximizin qorunmasında və nəsildən-nəslə ötürülməsində gənclərin rolunun xüsusi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayıblar.
Bilik yarışında Abşeron rayonunun müxtəlif ümumtəhsil məktəblərini təmsil edən şagirdlər Qərbi Azərbaycanın tarixi, mədəni irsi və ədalətli qayıdış ideyası barədə biliklərini nümayiş etdiriblər. Yarışın qalibləri təşkilatçılar tərəfindən sertifikat və hədiyyələrlə mükafatlandırılıblar.

“MAHİRƏ NAĞIQIZI – 65”

MONOQRAFİYA NƏŞR OLUNUB

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru şair, publisist Zaur Ustacın Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru, Qərbi Azərbaycan İcması İdarə Heyətinin üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor, eyni zamanda tanınmış şair Mahirə Nağıqızının (Hüseynova) anadan olmasının 65 illik yubileyi münasibətilə “Mahırə Nağıqızı - 65” (monoqrafiya) adlı yeni kitabı işıq üzü görüb.
Butov.az xəbər verir ki, kitab nəfis tərtibatla Mahirə Nağıqızının yubiley tədbirləri çərçivəsində nəşr olunaraq geniş oxucu kütləsinə təqdim edilib.
“Yazarlar” jurnalının həyata keçirdiyi “Mahirə Nağıqızı - 65” layihəsinin uğurlu nəticəsi kimi ərsəyə gələn kitabın məsləhətçisi tanınmış ədəbiyyatşünas – tənqidçi Qurban Bayramov, redaktoru Hacıxanım Aida, naşiri isə Tuncay Şəhrilidir.
Birincisi “Giriş”, sonuncusu “Yekun” olmaqla 6 fəsildən ibarət olan kitabda Zaur Ustacın Mahirə Nağıqızının bayatıları, şeirləri, hekayələri və məqalələri haqqında yazdığı şərh və təbliğat xarakterli monoqrafik məqalələri toplanmışdır. Monoqrafiya şəklində tərtib olunmuş kitabda toplanmış məqalələr Mahirə Nağıqızının yaradıcılıq prinsiplərini, estetik görüşlərini, bədii dillə ifadə etdiyi aksioloji dəyərlər sistemini təbliğ və təhlil etmək nöqteyi-nəzərindən böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kitab həm mütəxəsislər, həm də geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Monoqrafiya ölkənin əsas kitabxanalarının kitab fondlarına hədiyyə olunmaqla yanaşı, müxtəlif sabit internet platformalar üzərindən elektron kitab formatında da pulsuz olaraq yayımlanır.

“Taleyim – yol yoldaşım”

Paşa Babakərlinin eyni adlı kitabı haqqında düşüncələr

Paşa Babakərlinin (Əmircanov) oxuculara təqdim etdiyi üçüncü şeir və poemalar toplusu – “Taleyim – yol yoldaşım” kitabında müəllifin son illərdə qələmə aldığı ictimai motivli, Qarabağ ağrısı və Qələbə sevinci ilə süslənən lirik şeirləri toplanıb. Nəşrə şairin “Daş türklər” və “Xocalıdan qaçan körpə” adlı iki poeması da əlavə olunub.
Müəllifin Qarabağ uğrunda mübarizə ruhlu şeirlərində canlı həyat hadisələri özünü qabarıq büruzə verir, torpaqlarımızın işğalı dövrünün ağrı-acıları, düşmənin qəsbkarlığına son qoymaq üçün aparılan savaşda ordumuzun şücaəti, bunun nəticəsində tarixi Zəfərinin qazanılması kimi məqamlar diqqət çəkir.
2020-ci il noyabrın 8-də Şuşa şəhərinin işğaldan azad olunması münasibətilə yazdığı “Şuşam, xoş gördük səni!”, 2023-cü ildə Xankəndinin yağılardan təmizlənməsinə həsr etdiyi “Xankəndi, əzizim, gözlərin aydın” şeirlərində sevinc, ağrı, həsrət duyğuları dilə gətirilir. Hər iki mətndə həm fərdi – “Mənim də sevincim böyükdür bu gün, Bayrağım ucalır zirvələrində. İndi rahat nəfəs dərdiyin üçün, Dualar edirəm Tanrıma gündə”, həm də xalq, cəmiyyət (Biz səni geri aldıq, Xəyanətin əlindən. Qurtardıq bu milləti, Xəcalətin əlindən. ) səviyyəsində ricətlər var. Ruhun, tarixi yaddaşın silahdan üstün tutulması – “Biz səni silahla yox, Ruhumuzla qazandıq. Həsrətimiz, yanğımız, Duyğumuzla qazandıq” düşüncəsi isə publisistik-milli ruhu yüksəldir, maddi güclə bərabər, mənəvi-tarixi zehnin itməməsinin, qorunmasının da önəmli olduğunu bildirir.
Bu oqat Paşanın bütün tarixi torpaqlarımızın – Qarabağın yağı tapdağından xilas olunmasına həsr olunan digər şeirlərində də yaşanır. “Sən yaşa, torpaq”da olduğu kimi:
“...Yandırıb əsrlərlə
Ruhumda alovlanan öcümü,
Axır ki, düşmənə göstərdim gücümü.
Alıb silahımı
Hücumdam-hücuma vardım.
Qarabağda, Zəngəzurda
Düşmənin başında
Tufan qopardım.
Şuşanın sıldırım qayalarını
Qanımla suvardım...”.
Müəllifin Vətən savaşı mövzusundakı poetik mətnləri sevinc və bayram duyğuları ilə başlayır və bu düşüncələrin davamı olaraq 30 illik itkilər, məğlubiyyətlər və uzun bir dövrün yurd həsrətinin ağır yükü, eləcə də dini-mənəvi sorğuları diqqət çəkir. Bu, səciyyəvidir – sevinc üzərində ağrının da kölgəsi var. Belə məqamlar oxucuda həm qürur, həm hüzn doğurur, həm də ötənləri bir daha göz önündə canlandırır – milli identiklik, tarixinin əzabları və qəhrəmanlıq dəyərləri təkrar-təkrar önə çəkilir.
Paşanın Qarabağın işğal dövrü və Zəfər şeirləri daha çox duyğuların səmimi ifadəsi, şəhid məzarlıqlarında yaddaşı oyadan, təzələyən “Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir” kimi düşüncələrlə diqqət çəkir. Bu poetik mətnlər qələbənin sevincini, 30 illik həsrətin yarasını və şəhidlərin müqəddəs yaddaşını eyni çərçivədə birləşdirir. Dil və üslub baxımından xalqın səsini daşıyır, bədii məqamları güclü olduğundan oxucuda həm qürur, həm də düşüncə yaradır. Əgər bu gün ədəbiyyatda əsas məqsəd belə demək mümkünsə, sənədli-publisistik, geniş oxucu auditoriyasına ünvanlanan milli şeir yaratmaqdırsa, müəllif yaradıcılığında bunu gerçəkləşdirir. Bu baxımdam, fikrimcə, Qarabağ şeirləri, ilk növbədə, həm tarixi bir sənəd, həm də milli duyğunun uğurlu poetik ifadəsidir.
İşğal dövründə qələmə aldığı “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” şeirində isə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də universal sorğu təsiri bağışlayır. Burada, eyni zamanda, içdən, qəlbdən gələn bir acılıq, qəzəb hiss olunur. Verilən sual, eyni zamanda, hüzn doğurur, işğala məruz qalan torpağın taleyi barədə etik-mənəvi narahatlıq ifadə edir və bu fonda müqəddəs torpağa münasibət dini-mənəvi müstəvidə diqqətə çatdırılır:
...Məkr, hiylə günümüzün içində,
Dinç qoymurlar küməmizin içində.
Gizlədəkmi sinəmizin içində,
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?

...Neçə vaxtdı, qovğa gedir başında,
Qırğın gedir, dava gedir başında.
Qurdalasan, dünya gedir başında,
Qara günlü Qarabağı neyləyək?
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?
***
Paşa Qarabağ mövzusu yaradıcılığında şəhid qəhrəmanlığı və ölümün müqəddəs məkanı olan şəhid xiyabanları haqqında düşüncələrini də oxucuya çatdırmağı unutmur. “Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında” şeirində deyir:
Qoruyur bu torpağı quruca nəfəsiylə
Sönsə də işıqları, qurusa da qanları.
Qoy bizi döyüşlərə səsləsin var səsiylə
Yollarımız üstdəki şəhid xiyabanları”.
Bu bənddə vurğulanan “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” misrasında məkan və yaddaş qovuşur, birləşir, sanki bütün yollar şəhid məzarlıqlarında sonlanır, bu da torpağın azad olunmasının nə qədər qurban tələb etdiyini xatırladır.
Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir,
Əvvəli var, sonu var həyatın, varlığın da.
Şəhidlərin yanında özünüzə yer seçin,
Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında.
***
Paşanın “Anamdam muğayat ol, torpaq” poetik elegiyasında ana sevgisi, ana itkisi – torpağa qovuşma acısı dərin bir yanğı ilə ifadə olunur. Bu poetik mətndə “torpaq” sadəcə fiziki məkan olmaqla bərabər, eyni zamanda, ana obrazının davamı kimi təqdim edilir. Ana və torpaq bir-birinə qovuşur, bir-birinin aynasına çevrilir. Son bənddə bu fikir açıq səslənir:
...Bu deyilmi ömür – yalan.
Kimdi gedən, kimdi qalan?!
Sən anasan, anam – balan,
Anamdan muğayat ol, torpaq.
Bu deyimlə müəllif oxucuya ananın doğulduğu torpağa qayıtdığı, həyat dairəsinin tamamlandığı qənaətini xatırladır. Torpaq isə bu andan həm qəbirə, həm də ANA bətninə çevrilir. Ana sağlığında mərhəmət, qayğı, sevgi, fədakarlıq rəmzi olur, dünyayla vidalaşandan sonra isə bu sevgini qorumaq və yaşatmaq missiyası torpağın – müqəddəs ANAnın öhdəsinə verilir.
Şeirdə məzar daşına keçiciliyin və qalıcılığın birləşdiyi nöqtə, övlad üçün ağrı və müqəddəs nişanə anlamı ilə yanaşılır. “Muğayat ol” ifadəsi isə şeirin həm dua, həm yalvarış, həm də etimad ifadəsinə çevrilir. Eyni zamanda, hər bəndin “Anamdam muğayat ol, torpaq” müraciəti ilə tamamlanması şairin, sanki, torpaqla dərdləşməsi, ondan söylənilən yalvarışın gerçəkləşməsi istəyi həm poetik dua, həm də monoloq təsiri bağışlayır.
***
Vətən haqqında yazılan saysız-hesabsız şeirlərdə çox vaxt bayağı, qondarma fikirlərə, basmaqəlib epitetlərə, sözün şitini çıxaran bər-bəzəkli qafiyələrə geniş yer verilib. Paşanın “Vətən”i isə fikrimcə, yurd, od-ocaq haqqında səslənən hansısa bir bayatı üstündə köklənib. O, bu dörd bəndlik şeiri ilə kövrək düşüncələrini ardıcıllıqla oxucuya çatıra bilib. Sonda da qəlbi Vətən sevgisi ilə döyünən, bu torpağa, bu yurda göz dikən yağıdan qisas almaq istəyilə apardığı savaşdan qalıb ayrılan neçə-neçə igidimizin surətini xəyalımızda, gözlərimiz önündə canlandırıb:
...Yağı deyibən saldırar,
Başımı göyə qaldırar.
Mənə cəbhələr yardırar,
Sərkərdəm, paşamdı Vətən.
Paşanın bu və digər şeirlərində də Vətən təkcə bir coğrafiya, bir torpaq parçası olmaqla bərabər, həm də insanın varlığının mənası, hər birimizin qanında, yaddaşında, nəfəsində yaşayan, insanın doğulduğu yerdən çox, onun ruhunu formalaşdıran, taleyinə yön verən bir müqəddəs varlıq kimi dəyərləndirilir. Müəllif bu torpaq, bu Vətən uğrunda minlərlə oğulun cəbhəyə yola düşərək analardan, körpələrdən, sevdiklərindən ayrıldığını, gedərkən həm uğur diləyi, həm də bir vidalaşma nişanəsi kimi arxalarından su səpildiyini, hər biri hər addımı ilə bir qəhrəmanlıq tarixi yazdığını bildirir. Bu qələbə ilə, bu uğurla torpağın düşməndən azad edildiyini, sınmış dağların yenidən dikəldiyini, o dağların zirvəsində bu gün o igidlərin ruhunun dolandığını, bayrağımızın dalğalandığını söyləyir. Müəllif “Oğullar şəhid olsalar da, ölüm onların sonu olmadı. Onlar mərdliyin, şərəfin, Vətən qeyrətinin simvoluna çevrildilər” deyir və fikrini belə yekunlaşdırır:
Oğullar anaların
Gözündə yaşa döndü.
Oğullar heykəl oldu,
Oğullar daşa döndü.

Oğullar aydın səma,
İşıqlı gün oldular.
Gedib torpaq oldular,
Gedib Vətən oldular!
***
“Xocalıdan qaçan körpə” poeması 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə ermənilərin adı çəkilən şəhərdə törətdikləri dəhşətli qırğından gedir. Şair qətliam vaxtı bir ananın yaşadığı əzabın, zillətin təkcə fərdi bir faciə olmadığını, həm də bir xalqın çəkdiyi ağrı-acının, məğrur səssizliyin və möcüzəli dirənişinin ifadəsi kimi xatırladır.
...O gecə qarla örtülmüş yollarda ölüm və həyatın sərhədi bir körpənin nəfəsində cızılırdı. Ananın qucağındakı südəmər balası ağlayır, düşmənin isə bu səsi eşidib ona yaxınlaşacağını düşünən qadın təlaş keçirir, qorxudan tir-tir əsirdi. Başqa sözlə, o, bir tərəfdən övladını itirməkdən qorxur, digər tərəfdən körpəsinin səsi ilə yağının izinə düşməsindən ehtiyat edirdi. Və bu zaman ana faciənin ən ağrılı, amansız qərarını verir – körpəsini boğur, amma onu atmır...
Bu səhnə bir faciə təsviri olmaqla bərabər, həm də insanın mənəvi gücünün, analıq hissinin və Tanrı möcüzəsinin bədii təcəssümüdür. Ana öz varlığını, həyatını, hətta vicdanını belə övladı naminə qurban verir, lakin onu heç zaman tərk etmir. Körpəsini sinəsinə sıxaraq, şaxtalı yollarda ölümün pəncəsindən çıxmağa çalışır.
Şair poemada körpəyə xitabən dediyi “Sən susmuşdun, ananın da gözlərində donmuşdu yaş. Qaçanlar da sürünürdü yavaş-yavaş...” sözlərdə həyatın dayanması, zamanın donması, ümidsizliyin sərhədində olan bir qadının daxili narahatlığı duyulur. Lakin növbəti misralarda gözlənilməz bir dəyişiklik baş verir – dünyanın haqsızlığından, yaşanan ölüm-itimdən xəbərsiz südəmər birdən qəfil gözlərini açır. Bu, yalnız bir bədii hadisə deyil, ilahinin insanla danışdığı bir andır. Tanrı, sanki, həm də Xocalı qətliamı gecəsində insanlığa, ədalətə və gələcəyə bir ümid göndərir və şairin sualları da bu möcüzənin mahiyyətini açır:
“Ölmüş körpə dirildimi?!
Bu günahsız zavallıya göydən möhlət verildimi?!”
Bu cavabsız suallar bəşəri ədalət müstəvisində Xocalı həqiqətlərini inkar edənlərə yönələn mənəvi ittiham kimi səslənir. Poemada körpənin dirilməsinə, sadəcə, fiziki bir hadisə kimi yanaşılmır, bu, həm də Azərbaycan xalqının dirçəlişinin, torpaqla birlikdə ruhun da yenidən doğulmasının poetik ifadəsi tək yanaşılır.
Bu əsər Xocalı soyqırımının təsadüfi bir epizodu deyil. Onun məğzində mənəvi davamlılıq və tarixi yaddaşın diriliyi dayanır. 1992-ci ilin fevralında baş verən Xocalı qətliamı, təkcə qətlə yetirilmiş insanların sayı ilə deyil, insanlığa qarşı törədilən amansızlıqla tarixin yaddaşında yaşayır, eyni zamanda, bu faciədən ümid, mərdlik və Tanrıya sığınma duyğusu doğur.
Körpənin dirilməsi Xocalının, eləcə də Azərbaycanın yenidən doğulması demək idi. Ana öz övladını qurtardığı kimi, xalq da öz taleyini, öz azadlığını – Qarabağı işğaldan qurtardı, yenidən həyata qaytardı. O körpənin nəfəsi sonradan Azərbaycanı daha da gücləndirdi, qüdrətləndirdi. O körpənin taleyi Azərbaycan xalqının yenilməzliyinin, ana müqəddəsliyinin və Tanrının ədalətinə əbədi inamın simvoluna, həm faciə, həm diriliş, həm də ədalət rəmzinə çevrildi.

Şairin poemada uca Yaradana xitabən dediyi “Şükür sənə, ulu Tanrı, sən böyüksən, sən adilsən” sözləri yalnız dini bir müraciət deyil, o, ədalətin gec-tez yerini tapacağına olan sarsılmaz inamın təcəssümüdür. Burada Tanrı həm həyat verən, həm də haqqı bərpa edən qüvvə kimi təqdim olunur.
“İstəyəndə öldürürsən,
İstəyəndə dirildirsən” –
misraları həyat və ölümün, itki və qurtuluşun, qisas və ədalətin ilahi dövranını göstərir. Xocalı kimi bir faciədən sonra belə ümidin, belə inamın qalması xalqın mənəvi gücünü nümayiş etdirir. Şeirin son bəndlərində isə şair zaman keçidini ustalıqla qurur:
“İndi gəncdi o körpələr,
Hər gün qisas hayqırırlar,
Qisas! Qisas!”
Bu, sadəcə intiqam istəyi deyil, həm də ədalətin bərpasına çağırışdır. O körpələr böyüyüb və indi tarix qarşısında həqiqətin səsini ucaldırlar. Onlar artıq silahla deyil, biliklə, milli ruhla, beynəlxalq tribunalarda ədalət mübarizəsi aparırlar.
Nəhayət, bu poetik hekayə Xocalı faciəsinin unudulmaması üçün yaradılan mənəvi bir abidədir. Əsər oxucunu ağrının içindən ümidə aparır, ölümün içindən həyatın doğulduğunu ifadə edir.
***
Müəllif mükəmməl bir məcaz sistemindən – bədii təsvir vasitələrindən yararlanmaqla şeir və poemalarının daha maraqla oxunmasını və yadda qalmasını şərtləndirir. Epitetlər, təşbehlər, metaforalar, metonimiyalar, simvollar və s. İlə bütövlükdə zəngin bədii təsvir vasitələri sistemini nəzərə çarpdırır. “Qəlbimi, ruhumu əlimdən aldın”, “Bayrağım ucalır zirvələrində” kimi misralar həm emosional, həm də vizual təsir yaradır. “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” sualı ilə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də insanlığa sorğu kimi maraq kəsb edir. Şuşaya salam (qələbə), Xankəndiyə qovuşma (həsrət və qayıdış), “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” (ağrı və itki), “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” (ruhani yaralanma və qəhrəmanlıq) diqqət çəkib. Şeirlərdəki səmimilik və dini müraciətlərə yönəlik akkordlar isə oxucu ilə birbaşa emosional əlaqə yaradır.

Vaqif BAYRAMOV,

Əməkdar jurnalist