20-04-2024, 22:49
Mətbuata və millətə bağlı ömür
Nəzərə alsaq ki, canlını söz yaşadır, bu mənada hər bir cəmiyyətin də var olması üçün mətbuatın – azad sözün mövcudluğu əsasdır. Əbəs yerə deyildi ki, bu məfhum "dördüncü hakimiyyət", "cəmiyyət aynası"... olaraq və insanların sərbəst fikir ifadə etmək arzusunu gerçəkləşdirmək, həqiqəti üzə çıxarmaq yolunda önəmlidir. Mətbuat dedikdə ilk ağlımıza bu sahənin qüdrətli tədqiqatçısı, Ali Media Mükafatı laureatı, "canlı ensiklopediyamız" adlandırılan və ən nəhayət, Bakı Dövlət Universitetinin professoru, jurnalistlərin müəllimi rəhmətlik Şirməmməd Hüseynov gəlir. Hər dəfə Jurnalistika fakültəsində Şirməmməd müəllim haqqında xoş sözlər, ən ali fikirlər eşidirəm. Böyük söz adamı sovet ideologiyasının hökm sürdüyü ağır senzura şəraitində tələbələrinə millət sevgisini ötürdüyünü, gələcək müstəqilliyə inamını eşidirəm. Nəhəng mətbuat adamının hər qələm məhsulu Azərbaycanın istiqlalı, bir sözlə milli dəyərlər, milli ideallarla qol-boyun idi.
Şirməmməd Hüseynovun kitabları içərisində ömrünün uzun illərinin mənəvi məhsulu olan “Parlament hesabatları” müstəqil Azərbaycan mətbuatının zirvəsi, xalqın milli sərvəti sayılır. Şirməmməd Hüseynov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir Hacıbəyov, Əli Bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlunun fikir və mülahizələrini önə çıxararaq “Milli irsimizdən səhifələr” adlı kitabında yaşatmış, gələcək nəsillərə ərməğan etmişdir. Kitabda elə materiallar var ki, bu gün də oxucular üçün yenidir. Maraqlı və ibrətli məqam ondan ibarətdir ki, Şirməmməd müəllimin yaradıcılığında millət ziyalılarını, xalq yolunda özlərini, ailələrini fəda edən, istiqlal və istiqbal naminə hər zillətə qatlaşanları, habelə sapı özümüzdən olan baltaları da olduqları kimi göstərmişdir.
30-dan çox kitab və monoqrafiyanın, 800-dən artıq elmi və elmi-publisistik məqalənin müəllifi olan Şirməmməd müəllim Cəlil Məmmədquluzadə, Həsən Bəy Zərdabi, Əli Bəy Hüseynzadə irsini hər tərəfli araşdıraraq yetişməkdə olan nəsilə çatdırılmasında xidmət göstərmişdir. Alimin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurucularının fəaliyyətinə dair araşdırmaları Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində böyük rolu var. O, “Tərəqqi”,”Yoldaş”, “Açıq Söz”, ”Azərbaycan” və s. mətbuat orqanlarının dərc etdiyi çoxsaylı məqalələri bir yerə toplayaraq oxucuların ixtiyarına vermişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 140 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Bu nəcib Sərəncam Cümhuriyyətimizin qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun silahdaşlarının həyat və yaradıcılığına işıq tutur. Yaddaş üçün deyək ki, Şirməmməd Hüseynov M.Ə.Rəsulzadənin 1920-ci ilə qədərki yaradıcılığını əhatə edən beşcildliyi, həmçinin onun mühacirətdə yaşadığı dövrlərdə qələmə aldığı əsərləri Azərbaycan mətbuatının ən müqəddəs səhifələrindən sayılır.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bütün külliyyatını xalqa çatdırmağı qarşısına məqsəd qoyan Şirməmməd Hüseynovun ruhu şaddır. Azərbaycanın dəyərli alimi Şirməmməd Hüseynovun Azərbaycan Mətbuat tarixini yüksək səviyyədə araşdıraraq bu gün biz gənclərə bir xəzinə ərmağan etmişdir. Bu xəzinə illər keçsə belə Şirməmməd Hüseynov ismi ilə birlikdə əbədi olaraq yaşayacaq.
Fatimə ƏZİZLİ
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
20-04-2024, 22:38
Müqəddəs amal uğrunda
Əliyev Samir Yaftun oğlu 1975-ci ildə anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyə qəbul olunub. Hərbi məktəbi başa vurduqdan sonra cəbhəyə yollanıb. 1994-cü il yanvarın 12-də Ağdamın Sırxavənd kəndi uğrunda gedən qanlı döyüşlərdə 19 yaşlı Samir Əliyev şəhidlik zirvəsinə ucalıb. Samiri yaşıdlarından fərqləndirən əsas tərəfi onun şücaəti, rəşadəti idisə, digər məqam da anasının milliyətcə erməni olmasındaydı. Başlıca məqam isə onun haqq tərəfdə vuruşması, yediyi çörəyə, içdiyi suya halal münasibəti idi. Anası - Mariya Yuqorovna Əliyeva 1949-cu ildə Rusiyanın Altay vilayətində doğulub. Yeddi yaşı olanda ailəsi ilə Bakıya köçüb. Azərbaycanlı kişi ilə ailə qurub. Şəhid Samir Əliyevdən başqa bir oğlu və iki qızı var. Bildirir ki, istər birinci Qarabağ müharibəsi, istərsə də Vətən müharibəsi dövründə Azərbaycanda ona qarşı münasibət yaxşı olub. Mariya Yuqorovna deyir ki, digər şəhid analarına nisbətən onun oğul yarası daha dərindir. Çünki övladı anasının mənsub olduğu xalqın nümayəndələrinin-ermənilərin açdığı atəş nəticəsində şəhid olub.
Şəhidin anası böyük zəfər xəbərini eşidəndə bütün şəhid anaları kimi o da çox sevinib. Sevinib ki, uğruna oğlunu şəhid verdiyi torpaq artıq azaddır. Azərbaycan, Qarabağ Samirin də vətəni idi. Vətəni azad-abad görmək, əlbəttə onun da ruhunu şad edib: "44 günlük müharibədə hamı ilə qürur duydum ki, bu uşaqlar necə 44 günün ərzində vətəni xilas etdilər hər şeydən. Mən özüm ki burda necə şadam, bilginən ki, onun ruhu da orada şaddır. O bilib ki, artıq torpaqlar qaytarılıb. Bizim uşaqlarımız vuruşub, döyüşüb bizim torpaqlarımızı alıb, onun ruhu mütləq şad olub orada”.
İki xalqın arasına nifrət toxumu səpənlər, torpaq iddiasına düşüb, boş xülyalarla yola çıxanlar bu mənzərəyə yaxşı baxsın. Məzarda uyuyan şəhid Samir Əliyev azərbaycanlıdır. Məzarı başında ağlayan ahıl ana Mariya Yuqorovna isə erməni. Budur müharibənin əsil üzü. "Həqiqət sarsılsa da qırılmaz" deyiblər. Haqq-ədalət otuz il sonra yerini tapdı. Lakin hər iki tərəfin itirdiyi canların yeri heç vaxt dolmayacaq. Qarabağ uğrunda şəhid olanlar arasında ləzgi də, talış da, yəhudi də, hətta anası erməni olan da var. Bu bayrağın altında yaşayanlar lazım olanda bu torpaq üçün canından keçməyə də hazırdı. Bizi qələbəyə aparan əsas amil də bu birlik, həmrəylik oldu.
İndi Qarabağda yenidən aranı qarışdırmaq istəyənlər hər şeydən əvvəl bu birlikdən, bu sevgidən qorxmalıdır. Mariya Yuqorovnanın da dediyi kimi:
“Qarabağ həmişə Azərbaycanın olub, olacaq da. Onlara dil verən, güc verən bu lobbilərdi. Fransadan. Amerikadan, ordan-burdan olan daşnaklardı. “Padderşka” edirlər, bunlar da onlara uyurlar, onların dediklərini edirlər. Dərindən fikirləşsələr belə şey eləmək lazım deyil. Bu torpaqda yaşamısız. Vaxtı ilə yaşamısız. Əgər gəlirsən ağıllı-başlı yaşamağa terror törətməyəcəksən, nəsə eləməyəcəksənsə sənə dəyib-dolaşan olmayacaq ki. Amma əgər başqa fikirlə gəlirsənsə gəlməsən ondan yaxşıdır”.
Mariya Yuqorovna özü ilə eyni dərdi bölüşən şəhid analarına deyir ki, bizim övladlarımız müqəddəs amal üçün, doğma yurd üçün canlarından keçiblər. Bu gün Ağdamın, Şuşanın, Laçının, Qarabağın azadlığı şəhid analarının ən böyük təsəllisidir. Samir, uğruna şəhid olduğu torpağda, üçrəngli bayrağın altında Əmircan şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub. Onunla eyni sırada Qarabağ uğrunda canından keçən onlarla şəhid məzarı da var. Bu məzarların hər biri xalqımız üçün müqəddəsdir. Samir Əliyev də Azərbaycan xalqının yaddaşında daim yaşayacaq. Onun xatirəsi doğulduğu, böyüdüyü küçədə də əbədiləşdirilib. Həmin küçə şəhid Samir Əiyevin adını daşıyır.
İlahə AZAKOVA
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
20-04-2024, 17:57
Özündən gen düşmək
Çingiz Aytmatovun “Gün var əsrə bərabər” əsərilə məktəb illərində tanış olmağıma baxmayaraq, bu gün də hər səhnə film kadrları kimi gözümün önündən keçir. Yüksək ideya və bədii dəyərə malik olan əsəri yazıçının külliyatında şah əsər də hesab etmək olar. Beləki, bəşəri düşündürən, insanlığın taleyi ilə əlaqədar olan mövzulardan söz açan qüdrətli sənətkarın yaradıcılığı haqqında da məhz belə düşünə bilərik. O vaxtlar əsər mənə - orta məktəb şagirdinə maraqlı, eyni zamanda da tükürpədici gəlirdi ki...
Milliliklə bəşəriliyin vəhdət halında göründüyü, mənəviyyata, insanlığa zidd olan problemlərin çözüldüyü romanı dünya ədəbiyyat tarixinin son bir əsrlik dövrünün yekun akkordları kimi də xarakterizə etmək olar. Müəllifin yüksək ustalıqla yaratdığı manqurt əfsanəsi əsərin içərisində ayrıca bir zirvə şəklindədir. O zaman olduğu kimi, indi də hər dəfə manqurt ifadəsini eşidəndə qəribə hisslər qarşısında aciz qalıram. Bu məfhumun nə dərəcədə ağır olduğunu anlayıram.
Hekayə o qədər qanıma işləmişdi ki, uzun müddət təsirindən çıxa bilməmişdim. Manqurt sözünü də ilk dəfə onda öyrənmişdim. "Bir insan digərinə necə bu cür əzablar verə bilər" deyə çox düşünürdüm. Tarixdə müxtəlif işgəncə növlərinin olduğunu oxumuşuq. Ən acımasızları da Çində olurdu deyirdilər. Elə məşhur “Çin işgəncəsi” birləşməsi də bu barədə az da olsa nə isə deyir. Amma bu tam başqa idi. İnsanın ağlını, düşüncəsini, iradəsini idarə etmək üsulu. Psixologiyada olan manipulyasiya termini də bəlkə də manqurtlaşdırmaq ilə eynidir. Amma sözüm onda deyil. Demək istədiyim budur ki, görəsən yazıçı bu əsəri yazanda XXI əsrdə insanların zorla, məcburi yox öz xoşları ilə manqurtlaşmaq istəyəcəklərini hiss etmişdi?
Bəli, bəli manqurtlaşmaq... Özündən gen düşmək. Özü də öz hürr iradələri ilə. Qəribədir, düz deyilmi? Bir adam bunu niyə istəsin ki? Özünə bunu niyə rəva bilsin ki? Amma inandırım sizi ki, sözlərimdə həqiqət var. İndi mətləbə keçəndə inanıram ki, çoxlarınız sözlərimə haqq qazandıracaqsınız. Keçək əsas məsələyə. Yuxarıda qeyd etdiyim sözlərin izahını verməyə başlayım. Niyə manqurtlaşmaq kəlməsindən istifadə etdim? Çünki, elm və texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi bir dövrdə, süni intellektin bəşəriyyəti tor şəklində əhatələdiyi çağda cəmiyyətimizin 80 faizi hələ də cahil dövrünü "yaşayır".
Müasir dövrdə tərəqqi etmək istəyən insanın bu qədər az olması sözün əsl mənasında acınacaqlıdır. İnsanlar ucuz tanınmağa, özlərini unudaraq "populyar" olmağa üstünlük verir və fərqi yoxdur hansı yolla olsa da tutduğu işdən manqurtlaşaraq bərk yapışırlar. Sosial şəbəkələr gəncliyimiz, gələcəyimiz üçün bir başa təhlükə ocağına çevrilib. Beləcə bizim uşaqlıqda öyrəndiyimiz mənəvi dəyərlər tənəzzül etmiş olur. Bu dəyərləri isə psixoloji pozuntuları olan dırnaq arası "məşhur qəhrəmanlar" yoxa çıxarır. Artıq insanlar, daha doğrusu internet meymunları mənəvi məsələləri unudub asan maddi qazanc naminə, min yollarla, zəhmətsiz, sadəcə səviyyəsiz hərəkətlər etməklə "qazanmaq" istəyirlər. Sabirin qəhrəmanları cəmiyyəti məhv etməmiş ayağa qalxmaq, bu epidemiya ilə mübarizə aparmalıyıq.
Aynurə NƏZƏRİ,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
20-04-2024, 17:44
Köhnəlməz tarixin əski yazısı
Misirlilərin ən böyük kəşfi yazıdır. Onlar bu qüdrət (!) vasitəsilə təşəkkül tapıblar. Tənəzzülləri də yazını oxuya bilən sonuncu kahinin ölümü ilə başlayıb, beləcə 17 əsrdən çox ingilislərin vassalına çevriliblər... Təəssüflər olsun ki, biz də əsrlərlə müxtəlif qrafikalı yazılardan istifadə etmişik. Ərəb qrafikasında şəhadət barmağımız fikirlərimizin möhürəvəzinə, kiril əlifbasında imzamız yazılarımızın təsdiqinə çevrilib. Buna baxmayaraq Füzuli, Nəsimi, Sabir... özgə qrafikada doğma xalqı üçün yazıb, yaradıb. Dahi Nizami Petrarkonu, Puşkini, Danteni belə qabaqlayıb. İndi təsəvvür edək ki, ana dilimizdə əsrlərlə yazıb, düşünüb, hisslərimizi bölüşsəydik necə olardı? Daha doğrusu harada olardıq?
Uşinski yaşadığı zamanda varlı rus ailələrinə "...uşaqlarınızı fransız dilində tərbiyə etməyin" deyəndə, Mirzə Fətəli Axundov da ərəb qrafikalı hərflərin üzərindəki nöqtələrin çətinliyindən yazırdı, əlifba islahatının mübarizəsini aparırdı. Danılmaz faktdır ki, o dövrün klassik ədəbiyyatı, istər mətbuatı əski əlifbada yazılıb. Bu yazılar əsrlər bundan öncə baş vermiş tarixi hadisələrin salnaməsidir. İctimai-siyasi xadimlərimizin əlyazmaları, dövrün sənədləri sirli küpədir. Bu xəzinənin açılmasında Bakı Dövlət Universiteti Jurnalistika fakültəsinin "Milli Mətbuat tarixi" kafedrasının professor-müəllim heyətinin zəhməti danılmazdır. Onlar mətbuat tarixinin öyrənilməsi, araşdırılması və tədrisi istiqamətində çalışırlar. Bu mənada "Əski Azərbaycan yazısı" fənninin tədrisi olduqca vacibdir. Fənn Jurnalistika fakültəsində tədris olunur.
Biz tələbələr əlifbanı - 33 hərfin sirlərini müəllimimiz Elmira Həsənovadan öyrənirik. Sinkretik "vav", "ya", "eyn" hərflərinə, dörd fərqli "z" işarəsinə, "n" samitini bildirәn "sağır nun"a baxmayaraq əski dildə yazılan tariximizi oxumaq üçün tələbə mübarizəmizi aparırıq. Elmira Həsənova öyrətdiyini dəfələrlə təkrar etməkdən yorulmur. Bu, tələbəyə stimul verir. Müəllimimiz ilk dərs günü –11 aprel tarixində lövhədə iki "əlif" işarəsini yanaşı çəkdi. Ayın tarixini təsəvvür etdim. Sonra anladım ki, əlifbanın ilk hərfidir, başında da "mədd" adlı papağı var. İkinci "be" hərfi gəldi. O da lövhədə "gülən emojini" xatırladırdı. Beləliklə, "əlif" və "bə" ilə başlayan əlifbanın sonuna gəldik. Tələbələrin əksəriyyəti hərf-hərf, söz-söz, cümlə-cümlə əski əlifbada yazılan tariximizi öz dilimizdə oxumağa çalışırlar...
Yazının əvvəlində Misir yazısı haqqında söylədiyim fikirlərə qayıdıram. Əsrlər sonra fransız generalı Napoleon Britaniyanın vassalı olan ərazilərə – Misirə hücum edir. Təsadüfən fransız zabit Nil çayı sahilində yazılı daş lövhə görür. Bununla da qara daş üzərindəki yazı yenidən misirin tarixini ağ günə çıxarır.
Əziz oxucu, icazənizlə yazının son cümləsini müəllimimizin öyrətdiklərinə güvənərək əski əlifbada yazıb, ardınca transliterasiyasını (bir yazı sistemindəki hərflərin başqa yazı sisteminin hərfləri ilə verilməsi) qeyd edək:
بیزیم تاریخمیزی آق گونه چیخاران دا معلملریمیز و اونلارین فداکرانه عمیدیر. سولخان اوربلیانی دمیشکن هر خالقین دیلی اوزینه آجیسی شیرینی ایله دوقمادر. بوندان سونرا دیلیمیزه اینتحاسیز اومور
آرزولایرام...
Bizim tariximizi ağ günə çıxaran da müəllimlərimiz və onların fədakaranə əməyidir. Sulxan Orbeliani demişkən, hər xalqın dili özünə acısı, şirini ilə doğmadır. Bundan sonra dilimizə intəhasız ömür arzulayıram...
Əsgər İSMAYILOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
3-04-2024, 16:37
Mətbuata və millətə bağlı ömür
Nəzərə alsaq ki, canlını söz yaşadır, bu mənada hər bir cəmiyyətin də var olması üçün mətbuatın – azad sözün mövcudluğu əsasdır. Əbəs yerə deyildi ki, bu məfhum "dördüncü hakimiyyət", "cəmiyyət aynası"... olaraq və insanların sərbəst fikir ifadə etmək arzusunu gerçəkləşdirmək, həqiqəti üzə çıxarmaq yolunda önəmlidir. Mətbuat dedikdə ilk ağlımıza bu sahənin qüdrətli tədqiqatçısı, Ali Media Mükafatı laureatı, "canlı ensiklopediyamız" adlandırılan və ən nəhayət, Bakı Dövlət Universitetinin professoru, jurnalistlərin müəllimi rəhmətlik Şirməmməd Hüseynov gəlir. Hər dəfə Jurnalistika fakültəsində Şirməmməd müəllim haqqında xoş sözlər, ən ali fikirlər eşidirəm. Böyük söz adamı sovet ideologiyasının hökm sürdüyü ağır senzura şəraitində tələbələrinə millət sevgisini ötürdüyünü, gələcək müstəqilliyə inamını eşidirəm. Nəhəng mətbuat adamının hər qələm məhsulu Azərbaycanın istiqlalı, bir sözlə milli dəyərlər, milli ideallarla qol-boyun idi.
Şirməmməd Hüseynovun kitabları içərisində ömrünün uzun illərinin mənəvi məhsulu olan “Parlament hesabatları” müstəqil Azərbaycan mətbuatının zirvəsi, xalqın milli sərvəti sayılır. Şirməmməd Hüseynov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir Hacıbəyov, Əli Bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlunun fikir və mülahizələrini önə çıxararaq “Milli irsimizdən səhifələr” adlı kitabında yaşatmış, gələcək nəsillərə ərməğan etmişdir. Kitabda elə materiallar var ki, bu gün də oxucular üçün yenidir. Maraqlı və ibrətli məqam ondan ibarətdir ki, Şirməmməd müəllimin yaradıcılığında millət ziyalılarını, xalq yolunda özlərini, ailələrini fəda edən, istiqlal və istiqbal naminə hər zillətə qatlaşanları, habelə sapı özümüzdən olan baltaları da olduqları kimi göstərmişdir.
30-dan çox kitab və monoqrafiyanın, 800-dən artıq elmi və elmi-publisistik məqalənin müəllifi olan Şirməmməd müəllim Cəlil Məmmədquluzadə, Həsən Bəy Zərdabi, Əli Bəy Hüseynzadə irsini hər tərəfli araşdıraraq yetişməkdə olan nəsilə çatdırılmasında xidmət göstərmişdir. Alimin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurucularının fəaliyyətinə dair araşdırmaları Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində böyük rolu var. O, “Tərəqqi”,”Yoldaş”, “Açıq Söz”, ”Azərbaycan” və s. mətbuat orqanlarının dərc etdiyi çoxsaylı məqalələri bir yerə toplayaraq oxucuların ixtiyarına vermişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 140 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Bu nəcib Sərəncam Cümhuriyyətimizin qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun silahdaşlarının həyat və yaradıcılığına işıq tutur. Yaddaş üçün deyək ki, Şirməmməd Hüseynov M.Ə.Rəsulzadənin 1920-ci ilə qədərki yaradıcılığını əhatə edən beşcildliyi, həmçinin onun mühacirətdə yaşadığı dövrlərdə qələmə aldığı əsərləri Azərbaycan mətbuatının ən müqəddəs səhifələrindən sayılır.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bütün külliyyatını xalqa çatdırmağı qarşısına məqsəd qoyan Şirməmməd Hüseynovun ruhu şaddır. Azərbaycanın dəyərli alimi Şirməmməd Hüseynovun Azərbaycan Mətbuat tarixini yüksək səviyyədə araşdıraraq bu gün biz gənclərə bir xəzinə ərmağan etmişdir. Bu xəzinə illər keçsə belə Şirməmməd Hüseynov ismi ilə birlikdə əbədi olaraq yaşayacaq.
Fatimə ƏZİZLİ,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
18-03-2024, 06:53
Məryəm ABDULLAZADƏ yazır:"Dil millətin varlığıdır"
Hər dil bir millətin varlığını təşkil edir. Azərbaycan mətbuatına nəzər saldıqda tarixən publisist ziyalılarımızın yaradıcıllıqlarında dil məsələsinin ön planda yazıldığının şahidi oluruq.
Müasir dövrün tələbi budur ki, müxtəlif mədəniyyətləri və ənənələri mənimsəmək, xarici ölkələrə səfərimizdə planlarımızı asanlaşdırmaq məqsədilə gərəkdir ki, əlavə bir dil öyrənəsən. Yadda saxlamaq lazımdır ki, bir dil səslər, qrammatika və ya lüğət baxımından ana dilinə nə qədər oxşardırsa, onu öyrənmək də bir o qədər asandır. Fərqli dillər hər bir fərd üçün fərqli çətinliklər yaradır. Məsələn, ola bilər ki, bir dildə lüğəti öyrənmək asan, tələffüz etmək isə çətin ola bilər. Başqa bir dildə isə bunun əksini tapa bilərsiniz.
Dil öyrənmək, əslində, beyin üçün çox yaxşıdır. Bunu araşdırmalar göstərir. Hətta dil öyrənmək zehni birdən çox yolla açır və insanları digər mədəniyyətlərdən xəbərdar etməklə yanaşı, həm də xüsusi dil və əqli faydalar gətirə bilir. Məsələn, linqvist nöqteyi-nəzərdən başqa bir dili öyrənmək, əslində, bütün dillərin strukturunu başa düşməyi asanlaşdırır. Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, uşaq yaşdan dil öyrənən fərdlər erkən yaşdan insanların fərqli perspektivlərə və fərqli baxış nöqtələrinə malik ola biləcəyini qavraya bilirlər.
Bu gün müxtəlif mənbələr vasitəsilə dili necə öyrənməklə bağlı müxtəlif tövsiyələri əldə edə bilərik. Amma burada əsas məsələ odur ki, söhbət hansı dili öyrənməkdən gedir və fərdin yaş baxımından həyatın hansı mərhələsindədir?
Psixologiya Elmi Tədqiqat İnstitutunun sədri, psixoloq Elnur Rüstəmov dilin neçə yaşda və nə vaxt öyrənməyin doğruluğu ilə bağlı suallarımıza aydınlıq gətirdi. Qeyd etdi ki, ikidilli uşaqlar başqa mədəniyyətlərə daha empatik və açıqfikirli olurlar.
“Bu mövqedə valideynlərdə yaranan fikir ayrılıqları yeni problemə çevrilir. İkinci dili öyrənməyin çoxsaylı üstünlükləri ilə bərabər bir çox valideynlər öz uşaqlarına ikinci dili nə vaxt və necə öyrənmələri ilə bağlı tərəddüdlər yaşayırlar. Çox zaman sual «uşağa məktəbəqədər yaş dövründə ikinci dil öyrətmək üçün yüklənən öhdəliklər doğrudurmu?» formasında olur. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, məktəbəqədər yaş inkişaf üçün ən yaxşı dövrdür. Uşağın inkişafının ilk beş ilində olan beynin dil öyrənmə qabiliyyəti, sonrakı mərhələlərlə müqayisədə bənzərsizdir”.
Psixoloqun sözlərinə görə, uşaqlarda beyin xarici dillərin səslərinə məhəl qoymağı öyrənmədiyi və yeni səsləri daha yaxşı təqlid edə bildiyi üçün onlar doğma və ya yaxın olmayan ifadələri belə tələffüz edə bilirlər.
“Uşaq yeniyetməlik dövrünə çatdıqdan sonra isə bu fürsət pəncərəsi daralır”.
Elnur Rüstəmov məsələni bir faktla əsaslandırdı:
“Kaliforniya Universitetinin Psixologiya və Dilçilik üzrə dosenti David Barner deyir ki: “İnsanlar bir sonrakı yaşlarda ikinci dili öyrənmək qabiliyyətinə görə fərqlənsələr də, hər bir uşaq həyatının ilk bir neçə ilində iki və ya daha çox dili sərbəst öyrənə bilər. Məktəbəqədər uşaq kitablar, mahnılar, musiqi və hərəkətlər, eləcə də barmaq oyunu vasitəsilə sıxıcı olanı daha maraqlı qəbul edir. Bunların hamısı məktəbəqədər uşaqların sevdiyi təkrarlara malikdir və onlara yeni məlumatları saxlamağa kömək edir. Nəticədə məktəbəqədər uşaqların öyrənməyə ümumi müsbət münasibəti ilə birlikdə, yeni səsləri təqlid etmək, şans vermək və hədəf dildə danışmağa başlama ehtimalı daha yüksək olur”.
Elnur Rüstəmov vurğulayır ki, dünyada mədəniyyətlərarası qarşılıqlı əlaqənin artması ilə qlobal modelə yaxınlaşma dövründə ikinci dili sərbəst şəkildə öyrənmək çox rahat və faydalıdır.
“Valideynlər övladlarının erkən uşaqlıqda fürsət pəncərəsindən yararlanmalı, gələcək həyatında uğur qazanması üçün lazım olan üstünlükləri verməlidirlər. Ən əsası, bunu əyləncəli etməyi unutmamalıdırlar. Çünki uşaqlar əyləndikdə dil öyrənmələri daha sürətli inkişaf edir”.
Psixoloq deyir ki, yeni dil öyrənməyin uşağa heç bir əks təsiri yoxdur. Bu yaş dövründə olan uşaq sözləri ifadə etməyi bacarmalı, rahat öyrənməli və qabiliyyətlərini nümayiş etdirməyi bacarmalıdır.
Bəs 6 yaşından etibarən məktəbə qədəm qoyan uşaqlar üçün məktəblərdə dil dərslərinin proqramı necə qurulmalıdır? Müəllimlər hansı addımları atmalıdırlar ki, ömrünün 11 ilini məktəbə sərf edən fərd xarici dili öz ana dili kimi oxusun, yazsın, danışsın? Bu barədə ingilis dili üzrə müəllim, mentor Vüqar Məmmədovla həmsöhbət olduq. Vüqar Məmmədov xarici dilin tədrisində yol verilən yanlışlıqlara aydınlıq gətirdi:
“İlk növbədə, məktəb müəllimlərinin kvalifikasiyası vacib məsələdir. Belə ki, müəllimlər özləri ingilis dilində danışmaqda çətinlik çəkirlər, əlavə olaraq onlar özləri qrammatika əsaslı öyrəniblər deyə, dili də o istiqamətdə tədris edirlər. Buna görə də müəllimlərin özləri yaxşı olardı ki, beynəlxalq kurslar keçsinlər. Ən əlası CELTA-dır, lakin bundan başqa TESOL və başqaları da var. Ən azından TKT modullarını keçməlidirlər”.
Vüqar Məmmədovun sözlərinə görə, ilk olaraq hələ müəllimlər özlərini təkmilləşdirməlidirlər.
“İngilis dili müəllimləri dilçiliyin atası sayılan Dr. Stephen Krashen məqalələrini oxumalı, A.J. Hoge-nin yaratdığı sistemi analiz etməlidirlər. Bundan sonra tələbələrdə dilə qarşı maraq yaratmağa yönələ bilərlər. Kimdən soruşsan, deyir ki: “İngilis dili çətin, ağır, sıxıcıdır, biz heç vaxt bu dili öyrənə bilməyəcəyik. Buna əsasən söyləmək olar ki, növbəti addımlardan vacibi bu yolda tələbələrin zehniyyətini dəyişmək olmalıdır”.
Vüqar Məmmədov bildirir ki, dili öyrənmək çətin və sıxıcı deyil, əksinə, çox əyləncəli və maraqlıdır. Yanaşma tərzi düz olmadığından vəziyyət bura gəlib çıxıb:
“Əslində, dərindən düşünəndə dil yox, metodika, dərsliklər, məktəb və müəllimlər sıxıcıdır. Ona görə əvvəlcə zehniyyət dəyişdirilməlidir.”
Vüqar Məmmədov vurğulayır ki, ən vacib məsələ dil öyrənmək və mənimsəməyin tam başqa anlayışlar olmasıdır.
“Dil təbii olaraq mənimsənilir. Necə ki, biz məktəbə gedəndə artıq danışırdıq, başa düşürdük. Biz öz dilimizdə danışmağı məktəbdə mənimsəməmişik. Məktəbdə dili öyrənmişik. Belə ki, yazmağı, oxumağı, dilin strukturunu, qrammatikasını, morfologiya, sintaksis və sairə. Bunlar məktəbdə öyrədilib. Lakin bunlara kimi biz artıq danışa bilirdik. Demək ki, məsələnin kökü xarici dili əvvəlcə mənimsəmək, sonra öyrənməkdir.
Mentor Vüqar Məmmədov qeyd edir ki, dili eşitmədən danışmaq və başa düşmək mümkün deyil.
“Əgər mən, “Lets gelarihir” ifadəsini yazdığım formada eşidirəm və anlamıramsa, deməli, onun “lets get out of here” normal ifadəsini oxuyub anlamağın faydası yoxdur. Elə tələbələrin əksəriyyətinin ağrılı yerlərindən biri də budur: “Ay müəllim, biz oxuyub başa düşürük, amma onu eşidəndə tuta bilmirik”. Səbəb? Elə cavab sualın özündədir. Biz yalnız oxuyub tərcümə edirik. Dinləmə yoxdur”.
Müəllimin fikrincə, tələbələrə öz maraq dairələrinə uyğun hekayə kitabları (story books) verilməlidir:
“Dinləmə üzərindən öyrənməli, self-study proqramları ilə işləməlidirlər. Bütün bunlar da vaxt alır, bəli. Lakin elə doğru yol da budur”.
Vüqar Məmmədova görə, qrammatika haqda bilikləri, tonlarla sözləri başa yığmaqla, test kitabçalarını işləməklə yalnız DİM imtahanlarını vermək olar.
“Səbirli və disiplinli qalmaq və az-az, lakin davamlı addımlarla hərəkət etmək lazımdır. Bir sözlə, dili yalnız həyat tərzinə çevirərək öyrənmək mümkündür”.
14-03-2024, 19:12
11-03-2024, 11:37
Təbrik edirik!
Bu gün BDU nəzdində İqtisadi humanitar kollecin tələbəsi Nəzrin Əliyevanın doğum günüdür. Anası Ülviyyə , atası Etibar, bacısı Nərmin,nənələri Rəhilə və Seyalı , xalası Bəyaz, xalası oğlu Avtandil xalası qızı Əsma adından təbrik edirik. Nəzərinə uğurlu bir həyat , xoşbəxt, sağlam yaşamağı arzulayırıq. Doğum günün mübarək Nəzrin bala!
29-02-2024, 10:52
29-02-2024, 00:57
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!